Πολλά άτομα που βρίσκονται σε θέση εξουσίας, πολιτικής, κοινωνικής ή επαγγελματικής, επιδεικνύουν συχνά εντυπωσιακά αγενείς και προσβλητικούς τρόπους στη συμπεριφορά τους, ιδιαίτερα σε περιστάσεις κατά τις οποίες θα αναμένονταν να είναι και οι ίδιοι πιο επιφυλακτικοί. Οι συμπεριφορές αυτές εκδηλώνονται τις περισσότερες φορές σε υπαλλήλους που θεωρούνται ΄κατώτεροι΄ στο χώρο εργασίας, σε επαγγελματικές συναντήσεις αλλά και σε δημόσιους χώρους καθώς η έννοια της συστολής δεν υφίσταται και φαίνεται σαν τίποτα να μην κωλύει τις ενέργειες αυτές. Περιγράφονται συχνά πολλά χαρακτηριστικά παραδείγματα, όπως, η περίπτωση διευθυντή εταιρίας που ξεσπά προς όλες τις κατευθύνσεις επειδή ο καφές του δεν ήταν αυτός που θα έπρεπε να είναι, ή της διευθύντριας εταιρίας που κατά τη διάρκεια επαγγελματικών συναντήσεων προσβάλλει και κάνει ιδιαίτερα απρεπείς χαρακτηρισμούς ή και …χειρονομίες. Πρόκειται για μια πάγια τακτική ανθρώπων που βρίσκονται σε θέσεις εξουσίας και που σύρει, αν μη τι άλλο, αιώνες ιστορίας στην πλάτη της. Τι οδηγεί όμως τους ανθρώπους αυτούς σε αυτή την αίσθηση «μη απαγορευτικότητας» στη συμπεριφορά τους, την αίσθηση δηλαδή ότι για εκείνους όλα πάντα επιτρέπονται;

Απευαισθητοποίηση

Είναι γεγονός ότι τα άτομα που συμπεριφέρονται με αυτό τον τρόπο δεν αντιλαμβάνονται τη μη αποδεκτή διάσταση της συμπεριφοράς τους. Οι Dacher Keltner και Andrew Ward, ψυχολόγοι στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας (Μπέρκλεϋ), αποπειράθηκαν να διερευνήσουν την υπόθεση αυτή, πιο συγκεκριμένα ότι η κατοχή εξουσίας καθιστά τους ανθρώπους πολύ λιγότερο ευαισθητοποιημένους στην παρουσία και τις ανάγκες των άλλων γύρω τους. Επινόησαν ένα απλό τεστ κατά το οποίο οι συμμετέχοντες χωρίζονταν σε ομάδες των τριών ατόμων. Ο ερευνητής κατένειμε τον ρόλο του «υπεύθυνου» που θα έδινε αρμοδιότητες στους άλλους σε ένα συγκεκριμένο άτομο και οι ομάδες παρέμεναν μόνες τους για μισή ώρα περίπου. Ο ερευνητής εισέρχονταν στη συνέχεια στο χώρο διεξαγωγής του τεστ και πρόσφερε ένα μπολ με πέντε μπισκότα για όλους. Η παρατήρηση υπέδειξε ότι ο «υπεύθυνος» σε ρόλο εξουσίας αποπειράτο πάντα να πάρει και δεύτερο μπισκότο χωρίς να ρωτήσει κανέναν, έτρωγε χωρίς προσοχή και πάντα με το στόμα ανοιχτό πετώντας απερίσκεπτα τα ψίχουλα στο χώρο γύρω του.

Η κατοχή εξουσίας διαμορφώνει μια κατάσταση κατά την οποία το άτομο νιώθει ότι «επιτρέπεται» να προσεγγίζει, να πλησιάζει έναν άλλον άνθρωπο όλο και περισσότερο, ενώ, παράλληλα, μειώνεται ο έλεγχος και η οριοθέτηση της συμπεριφοράς του: μιλά περισσότερο, διακόπτει τους άλλους, παίρνει τη σειρά των άλλων, διαπληκτίζεται με ασήμαντες αφορμές. Η γλώσσα του σώματος είναι ιδιαίτερα εξωστρεφής, «επεκτατική» στο χώρο, ο ίδιος στέκεται όλο και πιο κοντά, αγγίζει χωρίς συστολή και, πάντα, χαμογελά λιγότερο. Οι απόπειρες περί φλερτ φυσικά δεν γνωρίζουν κανένα φραγμό!

Το εγώ επικρατεί!

Τα άτομα σε θέση εξουσίας που συμπεριφέρονται έτσι επιδεικνύουν τεράστιο εγωκεντρισμό και οδηγούνται συχνά στο σημείο να μην αντιλαμβάνονται καν την παρουσία των άλλων γύρω τους. Ο χώρος μοιάζει να μεγαλώνει ολοένα και περισσότερο για τους ίδιους, ενώ, παράλληλα, η φυσική υπόσταση των άλλων διαρκώς συρρικνώνεται, το αντιληπτικό πεδίο εστιάζει αποκλειστικά στο «εγώ» απενεργοποιώντας οποιουσδήποτε απαγορευτικούς φραγμούς. Οι ανάγκες των άλλων μοιάζουν μικροσκοπικές, ασήμαντες, μη άξιες προσοχής και ακρόασης! Θα μπορούσε εύκολα να ειπωθεί ότι ζουν κυριολεκτικά σε ένα δικό τους κόσμο όπου το εγώ επικρατεί σε όλους και στα πάντα!

Επίρριψη ευθυνών

Οι ίδιοι θεωρούν πάντα ότι έχουν τη δυνατότητα να διαμορφώνουν και να επηρεάζουν τα γεγονότα όπως ακριβώς εκείνοι νομίζουν και ορίζουν. Πολλοί επιχειρηματίες καυχώνται όταν μια επιχειρηματική δραστηριότητα βαίνει επιτυχώς, ενώ πάντα κατηγορούν κάποιον άλλον ή κάτι άλλο όταν κάτι δεν πάει καλά. Η νοοτροπία αυτή επεκτείνεται και στη σχέση τους με τους «κατώτερους» υπαλλήλους, καθώς εκείνοι πάντα φταίνε για τις απροσεξίες και τίποτα δεν τους αναγνωρίζεται: κάθε αποδοτική εργασία αναλογίζεται εύκολα, «αρπακτικά» σχεδόν, ως επιτυχία του «αφεντικού» και εκείνοι αποτελούν απλά μια απλή προέκταση του ίδιου και της επιχείρησης.

Οι διαφορές των αντιδράσεων, «ανώτερων» και «κατώτερων», είναι χαρακτηριστικές: οι μεν αντιδρούν με θυμό όταν τα πράγματα βαίνουν αρνητικά γιατί όφειλαν να έχουν γίνει, από τους άλλους, με πολύ καλύτερο τρόπο και οι δε αντιδρούν σε παρόμοια γεγονότα με ενοχή και θλίψη καθώς νιώθουν ότι ό,τι και αν έπρεπε να γίνει, απέτυχαν να το πραγματοποιήσουν.

Συνεργασίες

Μια τέτοια θεώρηση της ζωής εγκυμονεί βέβαια και πολλούς κινδύνους. Οι αποφάσεις που λαμβάνονται δεν είναι πάντα οι πιο ορθές γιατί είναι εξαρχής λανθασμένη η συνολική θεώρηση της ζωής και των ανθρώπων: υπάρχει το «εγώ» και οι άλλοι  που είναι τα πιόνια! Έτσι, δεν αντιλαμβάνονται τις επιπτώσεις των πράξεων, των δικών τους και των άλλων, δεν μπορούν να σκεφτούν και να εντοπίσουν λεπτομέρειες, ευαισθησίες που συμπεριλαμβάνουν τους άλλους ανθρώπους. Η σκέψη μοιάζει να οδηγείται κυριολεκτικά από …αυτόματο πιλότο!

Γι’ αυτό και θα ήταν έξυπνο οι άνθρωποι με αυτό το προφίλ προσωπικότητας να συνεργάζονται με άτομα που χαρακτηρίζονται ως πιο ΄low profile΄ αλλά υπερτερούν σημαντικά σε ό,τι οι ίδιοι μειονεκτούν! Κι έτσι μπορεί, πολλές φορές, και να σωθούν πιο εύκολα από πιθανά λάθη και αστοχίες! Είναι γεγονός ότι άτομα σε χαμηλότερες θέσεις έχουν συχνά μια πιο «καθαρή» οπτική γωνία των πεπραγμένων καθώς έχουν μάθει, από την εμπειρία τους, να φυλούν πάντα τα νώτα τους, να είναι πιο ευαισθητοποιημένοι κοινωνικά και να υπολογίζουν το πιθανό κόστος οποιασδήποτε κίνησης. Γιατί αν δεν το κάνουν αυτό θα βρουν τον μπελά τους! Συχνά, μάλιστα, λέγεται ότι θα έπρεπε εκείνοι να αναλαμβάνουν τις σοβαρές διαπραγματεύσεις καθώς μπορούν πιο εύκολα να εντοπίζουν λύσεις που ικανοποιούν περισσότερο όλες τις μεριές.

Είναι λοιπόν σημαντικό η αίσθηση δικαιοδοσίας απέναντι σε άλλους ανθρώπους και καταστάσεις να οριοθετείται καθώς ακόμη και οι μικροί «θεοί» θέτουν κάποτε το ερώτημα: «Μήπως απλά αξίζει η θέση μου και όχι εγώ ο ίδιος πραγματικά»; Το σημείο αυτό αφορά ιδιαίτερα και τις περιπτώσεις σεξουαλικής παρενόχλησης όπου θα έπρεπε, λογικά, να τίθεται το ερώτημα: «Μήπως δεν είμαι εγώ που έχω ξετρελάνει αυτή τη γυναίκα, αλλά, κυρίως, το γεγονός ότι η ίδια δεν μπορεί να κάνει κι αλλιώς»; Η κατανόηση της δυναμικής αυτής, ο προβληματισμός αυτός, θα μπορούσε να συνεφέρει και να επαναφέρει χαμένες ισορροπίες!