Κατάθλιψη και σεξ! Δύο έννοιες και καταστάσεις που αν μη τι άλλο συναντιούνται αντιφατικά μεταξύ τους… Η κατάθλιψη υπονοεί μια κατάσταση χαμηλής ενεργητικότητας, υποτονικότητας, εσωστρέφειας, μη διάθεσης να ζήσει κανείς τη ζωή και να χαρεί. Από την άλλη μεριά, το σεξ φέρει στο προσκήνιο τον αντίποδα όλων αυτών: τη ζωή, την ενεργητικότητα, την εξωστρέφεια, την ορμή, τη διάθεση να ανοιχτεί κανείς και να διεκδικήσει τη χαρά απολαμβάνοντάς την. Μήπως πρόκειται τελικά για δύο τελείως αντίθετες καταστάσεις, όπως είναι η ζωή και ο θάνατος; Η «ορμή» προς τη ζωή και, από την άλλη, η «ορμή» προς το θάνατο; Και τι γίνεται όταν αυτές συναντιούνται και …συνυπάρχουν; Ποια είναι τα αποτελέσματα και η κλινική εικόνα που παρουσιάζεται; Στο άρθρο αυτό θα προσπαθήσουμε να παρατηρήσουμε την εικόνα αυτή, όλες τις θεατές και μη όψεις της και τα αποτελέσματά της.

Η κατάθλιψη

Η κατάθλιψη αποτελεί ένα μείζον ψυχιατρικό πρόβλημα για σημαντικό μέρος του πληθυσμού παγκοσμίως και την πιο σημαντική αιτία μη λειτουργικότητας σε διάφορους τομείς της ζωής για άτομα ηλικίας 15-44 ετών.

«Βάσει της κλίμακας μέτρησης ανικανότητας-δυνατότητας προσαρμογής, κατά τη διάρκεια ζωής ενός ατόμου η κλινική κατάθλιψη φαίνεται να αποτελεί την τέταρτη πιο σημαντική αιτία επιβάρυνσης λόγω ασθένειας στον κόσμο. Προβλέπεται ότι το έτος 2020 η κατάθλιψη θα αποτελεί τη δεύτερη πιο σημαντική αιτία επιβάρυνσης λόγω ασθένειας στον κόσμο» (1). Παράλληλα, ενώ το ποσοστό των γυναικών που πάσχουν από κατάθλιψη είναι υψηλό, είναι γεγονός ότι τα τελευταία χρόνια όλο και πιο υψηλό ποσοστό αντρών μέσης ηλικίας εκδηλώνει συμπτώματα κατάθλιψης. Σύμφωνα με τα δεδομένα του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, παρατηρείται γενικότερα μια αύξηση εκδήλωσης της νόσου και υπολογίζεται ότι η κατάθλιψη θα αποτελεί τη δεύτερη πιο συχνά εμφανιζόμενη ασθένεια μετά από τα καρδιαγγειακά νοσήματα.

Η κατάθλιψη εκδηλώνεται με πολλά συμπτώματα στην καθημερινή ζωή του ατόμου, όπως είναι η απώλεια ενδιαφέροντος, η κακή διάθεση, η σωματική κούραση και η έλλειψη ενεργητικότητας, η χαμηλή  αυτοεκτίμηση, η μη ικανότητα να νιώσει κανείς ευχαρίστηση κ.ά. Παρατηρούνται διαταραχές στη λήψη τροφής, όπως η αύξηση ή η μείωση της όρεξης για τροφή, αλλά και δυσκολίες στον ύπνο. Παράλληλα, είναι πιθανό να παρατηρούνται και δυσκολίες σε λειτουργίες όπως είναι η μνήμη και η συγκέντρωση. Η ποιότητα ζωής μέσα στην καθημερινότητα επηρεάζεται σημαντικά με αρνητικό τρόπο και η αίσθηση ικανοποίησης και απόλαυσης επίσης. Το άτομο μπορεί να κάνει άσχημες σκέψεις για τον εαυτό του: ότι δεν είναι ικανός για τίποτα και ότι δεν αξίζει, οι οποίες τον επιβαρύνουν περισσότερο και δημιουργούν έναν φαύλο κύκλο επιδείνωσης και κατάπτωσης. Σε ορισμένες περιπτώσεις, ο πάσχων μπορεί να έχει και σκέψεις αυτοχειρίας οι οποίες πρέπει να λαμβάνονται πάντα σοβαρά υπόψη.

Οι σεξουαλικές δυσλειτουργίες ως σύμπτωμα της κατάθλιψης

Ένα σύμπτωμα της κατάθλιψης, που απασχολεί έντονα σημαντικό μέρος του πληθυσμού, είναι και η εκδήλωση σεξουαλικών δυσλειτουργιών, κυρίως με τη μορφή μείωσης ή έλλειψης της ερωτικής επιθυμίας (μειωμένη λίμπιντο) αλλά, παράλληλα, και με τις δυσκολίες στη διέγερση οι οποίες οδηγούν σε προβλήματα στυτικής δυσλειτουργίας στους άντρες και σε απουσία διέγερσης/ εφύγρανσης του κόλπου στις γυναίκες αλλά και σε προβλήματα καθυστέρησης ή απουσίας εκδήλωσης οργασμού (καθυστερημένη ή ανεσταλμένη εκσπερμάτιση στους άντρες και, αντίστοιχα, διαταραχή οργασμού στις γυναίκες).

Όπως καταγράφεται (2), η εκδήλωση σεξουαλικών δυσλειτουργιών είναι σταθερά υψηλότερη σε άτομα που πάσχουν από κατάθλιψη συγκριτικά με το γενικό πληθυσμό. Σε μια έρευνα που πραγματοποιήθηκε στην Ελβετία, το ποσοστό εκδήλωσης σεξουαλικών δυσλειτουργιών σε άτομα που έπασχαν από κατάθλιψη ήταν σχεδόν διπλάσιο εκείνων που δεν έπασχαν (control group) (50% έναντι 24%) (3).

«Το σεξουαλικό πρόβλημα που καταγράφεται με υψηλότερη συχνότητα σε άτομα που πάσχουν από κατάθλιψη και δεν έχουν λάβει κάποια θεραπεία είναι η μείωση της ερωτικής επιθυμίας (περίπου 40% των αντρών και 50% των γυναικών), με μικρότερο αριθμό αναφορών για δυσκολίες της στυτικής λειτουργίας και της εκσπερμάτισης (22% των αντρών) ή του οργασμού (15% των γυναικών). Παρόμοια αποτελέσματα παρατηρήθηκαν και σε πιο εκτεταμένες έρευνες που είχαν σχεδιαστεί για την αξιολόγηση της σεξουαλικής λειτουργίας ατόμων που είχαν/ δεν είχαν θεραπευτεί από την κατάθλιψη, στα οποία καταγράφηκε μειωμένη λίμπιντο σε ποσοστό μεγαλύτερο των δύο τρίτων αυτών. Επίσης, παρατηρείται συσχέτιση μεταξύ της συχνότητας εκδήλωσης σεξουαλικής δυσλειτουργίας και της αυξανόμενης σοβαρότητας, διάρκειας και επανάληψης εκδήλωσης ενός καταθλιπτικού επεισοδίου»(2). Επιπλέον, παράγοντες προσωπικότητας φαίνεται να εμπλέκονται στην πολύπλοκη σχέση μεταξύ κατάθλιψης και σεξουαλικών δυσλειτουργιών: υψηλά επίπεδα νευρωσικότητας σχετίζονται θετικά με δυσκολίες διέγερσης και βίωσης οργασμού στις γυναίκες.

Είναι ιδιαίτερα σημαντικό να τονιστεί ότι ένα συγκεκριμένο χαρακτηριστικό της κατάθλιψης, που επηρεάζει ιδιαίτερα τη σεξουαλική ζωή και την εκδήλωση σεξουαλικών δυσλειτουργιών είναι μια γενικότερη αίσθηση ανηδονίας στην οποία το άτομο βυθίζεται κυριολεκτικά και δεν αναζητά καν την ευχαρίστηση και την απόλαυση. Σαν να νιώθει «νεκρωμένος» ψυχικά και σωματικά. Πώς μπορεί κάποιος που νιώθει νεκρός να επιθυμήσει το σεξ; Πώς μπορεί το σώμα, που είναι «παγωμένο», να κινητοποιηθεί και να διεγερθεί προς τη ζωή, προς το σεξ;

Η ψυχική αυτή κατάσταση προφανώς καθιστά αδύνατη την επιθυμία για σεξουαλική επαφή καθώς επίσης και τη διέγερση ερωτικών φαντασιώσεων.

Νεώτερες έρευνες για θέματα σεξουαλικής υγείας συσχετίζουν θετικά την κατάθλιψη με την εμφάνιση διαταραχών της εκσπερμάτισης, όπως είναι η πρόωρη και η ανεσταλμένη εκσπερμάτιση. Η ανεσταλμένη εκσπερμάτιση φαίνεται να σχετίζεται ισχυρά με την κατάθλιψη που, όπως προαναφέρθηκε, μπορεί να προκαλέσει μειωμένη επιθυμία για σεξουαλική επαφή αλλά και αίσθηση ανηδονίας. Με άλλα λόγια, η χαρά μπορεί να μην διαρκεί τόσο ή να μην είναι τόσο έντονη ώστε το άτομο να μπορεί να φτάσει και σε εκσπερμάτιση. Όπως αναφέρεται χαρακτηριστικά: «Η διαδικασία της σεξουαλικής διέγερσης ξεκινά με την ικανότητα του ατόμου να προσβλέπει και να προσδοκά την ευχαρίστηση, η οποία όμως χάνεται με την κατάθλιψη… Οι άνθρωποι που πάσχουν από κατάθλιψη είναι κυριολεκτικά φυλακισμένοι στις στιγμές της οδύνης τους»! (4)

Η κατάθλιψη «πληγώνει» τις σχέσεις

Παράλληλα, γίνεται αντιληπτό ότι τα συμπτώματα της κατάθλιψης, όπως είναι η κακή διάθεση, η χαμηλή ενεργητικότητα κλπ., λειτουργούν ιδιαίτερα επιβαρυντικά γενικότερα για τις διαπροσωπικές σχέσεις του ατόμου, πόσο μάλλον για τις ερωτικές σχέσεις. Ένα άτομο που σκέφτεται διαρκώς αρνητικά για τον εαυτό του, δεν έχει διάθεση για τίποτα, είναι μονίμως κουρασμένο και δεν χαίρεται, είναι λογικό να αρχίσει να έχει προβλήματα και στη σχέση με τον/ την σύντροφό του και, κατά συνέπεια, και στη σεξουαλική του ζωή. Στο σημείο αυτό, η κατάσταση μπορεί να επιβαρυνθεί περισσότερο επειδή ο(η) σύντροφος, αρχικά τουλάχιστον, δεν κατανοεί την κατάσταση και τη συγκεκριμένη συμπτωματολογία της κατάθλιψης και τα παίρνει όλα προσωπικά. Νομίζει ότι ο(η) ίδιος(α) δεν είναι επιθυμητός(ή), ότι είναι βαρετός(ή) και ότι ο(η) σύντροφός του δεν έχει πια όρεξη να κάνουν πράγματα μαζί κοκ. Με αυτό τον τρόπο ξεκινούν και οι τριβές που επιβαρύνουν τη σχέση αλλά και την καταθλιπτική διάθεση του πάσχοντα δημιουργώντας αν μη τι άλλο ένα «κουβάρι» προβλημάτων στη σχέση του ζευγαριού που και οι ίδιοι δεν γνωρίζουν από ποια άκρη να το πιάσουν για να το ξεμπερδέψουν. Έτσι, μπορεί τελικά να φτάσουν και στο χωρισμό χωρίς καν να το καταλάβουν…

Παράλληλα, είναι σημαντικό να τονιστεί ότι αυτή η κατάσταση δεν αποφέρει και στο σύντροφο που πάσχει από κατάθλιψη το ενδιαφέρον και την ασφάλεια που χρειάζεται προκειμένου να νιώσει καλύτερα. Είναι γεγονός ότι ένα άτομο που πάσχει από κατάθλιψη, ενώ μπορεί διαρκώς να κλείνεται στον εαυτό του και να απομονώνεται, παρόλα αυτά επιθυμεί βαθιά την προσοχή και το ενδιαφέρον των άλλων που τον βοηθούν σημαντικά στη βελτίωση της συναισθηματικής του κατάστασης.

Επιπλέον, ένας χωρισμός μπορεί επίσης να λειτουργήσει ιδιαίτερα επιβαρυντικά στο(η) σύντροφο που έχει κατάθλιψη οδηγώντας τον σε μια αίσθηση απαξίωσης του εαυτού. Και ο(η) σύντροφος όμως νιώθει τη στέρηση της σεξουαλικής επαφής αλλά και την απόρριψη ότι δεν είναι επιθυμητός(ή) πια ερωτικά… Όταν βέβαια εκδηλώνεται και μια σεξουαλική δυσλειτουργία, όπως είναι, για παράδειγμα, η στυτική δυσλειτουργία ή η ανεσταλμένη εκσπερμάτιση, τότε έρχεται και το «επιστέγασμα» της απόρριψης! Δεν είναι λίγες οι φορές που και ο(η) σύντροφος που δεν εκδήλωνε συμπτώματα κατάθλιψης «παρασύρεται» τελικά σε έναν κόσμο θλίψης και απογοήτευσης, ουσιαστικά στον κόσμο της κατάθλιψης.

Έτσι, με διάφορους τρόπους δημιουργείται τελικά ένας φαύλος κύκλος μεταξύ της κατάθλιψης και της σεξουαλικής σχέσης του ζευγαριού από τον οποίο το ζευγάρι νιώθει ότι δεν μπορεί εύκολα πια να βρει μια διέξοδο. Σταδιακά αρχίζει να χάνεται η αίσθηση του ποιος φταίει και για ποιους λόγους και η σχέση κυριολεκτικά αναζητά κάτι που θα της «ξαναδώσει ζωή»!

Οι σεξουαλικές δυσλειτουργίες που οδηγούν στην κατάθλιψη

Εδώ έχουμε μια ανεστραμμένη εικόνα: Η σεξουαλική δυσλειτουργία οδηγεί στην κατάθλιψη!

Σημαντικός αριθμός ατόμων, κυρίως αντρών, μην μπορώντας να λειτουργήσουν αποδοτικά κατά τη σεξουαλική επαφή, μπορεί να αρχίσουν να εκδηλώνουν δευτερογενώς συμπτώματα κατάθλιψης ως αποτέλεσμα της απογοήτευσης που νιώθουν για την «κακή» σεξουαλική τους απόδοση και λειτουργία.

Για σημαντικό αριθμό αντρών το πλήγμα στην εικόνα εαυτού από μια στυτική δυσλειτουργία ή διαταραχή εκσπερμάτισης μπορεί να είναι τεράστιο και κάτι από το οποίο δεν μπορούν εύκολα να συνέλθουν και να διαχειριστούν αποτελεσματικά. Η απογοήτευση αυτή επιφέρει έντονη τάση αυτοκριτικής, παρατήρησης του εαυτού (κατά τη διάρκεια της επαφής αλλά και αλλού) εντοπίζοντας διαρκώς ελαττώματα και ψεγάδια στον εαυτό, αλλά και έντονο άγχος. Το ίδιο το άτομο νιώθει κατά βάθος ότι δεν θα επανέλθει ποτέ και ότι η ζωή του έχει καταστραφεί μην μπορώντας να χαρεί το σεξ όπως θα ήθελε. Παράλληλα, είναι και πολύ θυμωμένος με τον εαυτό του αλλά και με οποιονδήποτε άνθρωπο ή κατάσταση που δεν τον βοηθούν να ξεπεράσει το πρόβλημα στο οποίο έχει βυθιστεί. Όπως αναφέρεται, η κατάθλιψη και ο θυμός σχετίζονται σε υψηλό βαθμό με την εκδήλωση στυτικής δυσλειτουργίας (5, 6).

Σημαντικός αριθμός αντρών που εκδηλώνουν συμπτώματα σεξουαλικής δυσλειτουργίας νιώθουν επίσης ανταγωνιστικά με τους άλλους άντρες που τα καταφέρνουν πιο καλά με το άλλο φύλο στη σεξουαλική επαφή και …ζηλεύουν. Παράλληλα, επηρεάζεται και η κοινωνική τους ζωή καθώς μπορεί, αρχίζοντας να αποφεύγουν το σεξ λόγω του φόβου της αποτυχίας, αποφεύγουν και το να φλερτάρουν ή απλά να γνωρίσουν μια κοπέλα. Έτσι, σταδιακά αποφεύγουν και να βγουν γενικότερα, ξεκόβουν από παρέες και κοινωνικές επαφές (σε ορισμένες περιπτώσεις φοβούνται μην μαθευτεί το πρόβλημά τους και γίνουν ρεζίλι) και ουσιαστικά πλησιάζουν, όλο και περισσότερο, στα σημάδια της κατάθλιψης. Είναι γεγονός ότι όλα τα προαναφερθέντα αποτελούν ιδανικούς παράγοντες για να «γεννηθεί» η κατάθλιψη, ιδιαίτερα το έντονο άγχος και ο θυμός που σιγοκαίνε διαρκώς.

Η δυναμική αυτή γίνεται ακόμη πιο δύσκολη για άντρες νεαρής ηλικίας που δεν έχουν και κάποιο παρελθόν επιτυχημένων προσπαθειών στο σεξ που θα μπορούσε να τους στηρίξει σε αυτό το δύσκολο στάδιο της σεξουαλικής δυσλειτουργίας. Οι ίδιοι είναι πιο επιρρεπείς, σε ορισμένες περιπτώσεις νιώθουν σχεδόν απελπισία, και εύκολα «πέφτουν» στην κατάθλιψη νιώθοντας ότι η ζωή τους έχει τελειώσει ή ότι δεν θα μπορέσουν ποτέ πια να είναι «φυσιολογικοί» και να διατηρήσουν μια σχέση.

Οι σεξουαλικές δυσλειτουργίες ως αποτέλεσμα της αντικαταθλιπτικής φαρμακευτικής αγωγής

Τέλος, είναι σημαντικό να αναφερθεί ότι μια σεξουαλική δυσλειτουργία μπορεί να προκύψει και ως «παρενέργεια» χρήσης της αντικαταθλιπτικής αγωγής, είτε με την εκδήλωση μειωμένης ερωτικής επιθυμίας ή διαταραχής διέγερσης ή οργασμού. Το γεγονός αυτό είναι πολύ σημαντικό καταρχήν γιατί επιφέρει επιπλέον βάρη στον πάσχοντα αλλά, κυρίως, επειδή μπορεί να οδηγήσει σε διακοπή της θεραπείας (μάλιστα, χωρίς την καθοδήγηση του θεράποντα ιατρού), γεγονός που είναι σαφές ότι επιβαρύνει και περιπλέκει ακόμη περισσότερο την κατάσταση. Ή, σε άλλες περιπτώσεις, μπορεί ο πάσχων να μη δέχεται καθόλου να ξεκινήσει μια φαρμακευτική αγωγή επειδή έχει «ακούσει» ότι μπορεί να επηρεαστεί η σεξουαλική του απόδοση.

Είναι σημαντικό, το άτομο που λαμβάνει αντικαταθλιπτική αγωγή να συμβουλεύεται τον θεράποντα ιατρό του και να του αναφέρει τυχόν αλλαγές στη σεξουαλική του απόδοση και λειτουργικότητα προκειμένου να αντιμετωπίζεται το πρόβλημα με ρύθμιση της φαρμακευτικής αγωγής κοκ.

Επίλογος

Όπως γίνεται φανερό, η σχέση μεταξύ κατάθλιψης και σεξουαλικής λειτουργίας είναι πολύ-παραγοντική και πολύπλοκη και για το λόγο αυτό χρειάζεται η παρακολούθηση και υποστήριξη από ειδικό, σε κάθε στάδιο, προκειμένου το άτομο να μην εμπλέκεται σε έναν φαύλο κύκλο δυσθυμίας και ανασταλτικότητας.

Η κατάθλιψη πληγώνει τις σχέσεις σε ισχυρό βαθμό και μπορεί να κάνει τους αγαπημένους μας να αντιληφθούν όλα αυτά τα προβλήματα προσωπικά και να πληγωθούν.

Γενικότερα, είναι σημαντικό να αντιμετωπίζεται πρώτα η κατάθλιψη καθώς, όπως προαναφέρθηκε, πρόκειται για μια σοβαρή ψυχική κατάσταση με πολλά συμπτώματα που ούτως ή άλλως μπορεί να βλάψουν τις διαπροσωπικές μας σχέσεις και όχι μόνο τη σεξουαλική ζωή.

Βιβλιογραφία

(1). Rajarshi Guha Thakurta, Om Prakash Singh, Amit Bhattacharya, Asim Kumar Mallick, Paramita Ray, Sreyashi Sen & Ranjan Das (2012). Nature of Sexual Dysfunctions in Major Depressive Disorder and its Impact on Quality of Life. Indian Journal of Psychological Medicine, 34(4): 365-370.

(2). Sidney H. Kennedy & Sakina Rizvi (2009). Sexual Dysfunction, Depression, and the Impact of Antidepressants. Journal of Clinical Psychopharmacology, 29, 2.

(3). Hayes R.D., Dennerstein L., Bennett C.M., Christopher K. Fairley (2008). What is the true prevalence of female sexual dysfunctions and does the way we assess these conditions have an impact? Journal of Sexual Medicine, 5: 777-787.

(4). Katrina Woznicki. Saving your sex life when you are depressed. WebMD, https://www.webmd.com/depression/features/depression-and-sex#1

(5). Araujo A., Durante R., Feldman H., Goldstein I., & McKinlay J.B. (1998). The relationship between depressive symptoms and male erectile dysfunction: cross-sectional results from the Massachusetts Male Aging Study. Psychosomatic Medicine, 60:458-465.

(6). Seidman S. & Roose S. (2000). The relationship between depression and erectile dysfunction. Current Psychiatry Reports, 2:201-205.