Συχνά γίνεται λανθασμένη ταύτιση και παρερμηνεία του όρου της διαταραχής πόνου κατά τη σεξουαλική επαφή με τη σαδομαζοχιστική έννοια της πρόκλησης πόνου προς σεξουαλική απόλαυση και ηδονή. Καμία συσχέτιση δεν υφίσταται και οι διαταραχές του πόνου αναφέρονται στην αίσθηση πόνου στην περιοχή των γεννητικών οργάνων κατά τη διάρκεια της σεξουαλικής επαφής.

-Δυσπαρευνία (πόνος κατά τη σεξουαλική επαφή)
Η δυσπαρευνία αφορά συχνό και επαναλαμβανόμενο αίσθημα πόνου στην περιοχή των γεννητικών οργάνων πριν, κατά τη διάρκεια ή μετά τη σεξουαλική επαφή. Πιο συχνή είναι η αναφορά πόνου κατά τη διάρκεια της επαφής. Η δυσπαρευνία εκδηλώνεται πιο συχνά σε γυναίκες, βιβλιογραφικά δεδομένα όμως αναφέρουν και περιπτώσεις αντρών με σχετικά συμπτώματα.

Όπως και σε άλλες περιπτώσεις σεξουαλικών δυσλειτουργιών, και στην περίπτωση της δυσπαρευνίας εξετάζεται η έννοια της πρωτογενούς /δευτερογενούς και της γενικευμένης /περιστασιακής συμπτωματολογίας. Αν, δηλαδή, η αίσθηση του πόνου συνοδεύει τη σεξουαλική συμπεριφορά του ατόμου από την αρχή της σεξουαλικής του ζωής και το άτομο δεν έχει λειτουργήσει ποτέ χωρίς αυτή τη δυσκολία και αν η συγκεκριμένη συμπτωματολογία εκδηλώνεται πάντα, σε όλες τις περιστάσεις σεξουαλικής έκφρασης του ατόμου και όχι υπό συγκεκριμένες συνθήκες, καταστάσεις κ.ά.

Κλινικά, η δυσπαρευνία δεν διαχωρίζεται εύκολα από τον κολεόσπασμο (βλ. παρακάτω) καθώς ο κολεόσπασμος μπορεί να προκύψει δευτερογενώς σε ένα προϋπάρχον ιστορικό δυσπαρευνίας και, σε ορισμένες περιπτώσεις, ακόμη και o ήπιος κολεόσπασμος μπορεί να συνοδεύεται από δυσπαρευνία. Η κλινική εξέταση πρέπει να αποκλείει σε κάθε περίπτωση την ύπαρξη οργανικού /ιατρικού προβλήματος και είναι σημαντικό να εντοπίζεται το σημείο του πόνου. Αν, για παράδειγμα, εντοπίζεται επιφανειακά, στο εξωτερικό μέρος του κόλπου ή κατά την κίνηση του πέους στο εσωτερικό του κόλπου.

Στη δυσπαρευνία η αίσθηση του πόνου αποσπά τη γυναίκα από το αίσθημα ευχαρίστησης και διέγερσης κατά τη σεξουαλική επαφή. Το γεγονός αυτό αποφέρει σταδιακά απώλεια της εφύγρανσης και διαστολής του κόλπου. Όταν ο κόλπος είναι πλέον ξηρός και συσταλμένος, η είσοδος και η κίνηση του πέους προκαλούν πράγματι πόνο και η όλη διαδικασία εκκινεί έναν φαύλο κύκλο πόνου-αποφυγής κοκ. Σε πολλές περιπτώσεις, ακόμη και όταν η αρχική πηγή του πόνου έχει παρέλθει, η γυναίκα μπορεί να εξακολουθεί να νιώθει πόνο απλά και μόνο επειδή «αναμένει» πόνο. Σε κάθε περίπτωση απαιτείται η λήψη λεπτομερούς ιστορικού και η ειδική μελέτη κάθε περίπτωσης για την καλύτερη αντιμετώπιση του προβλήματος.

-Κολεόσπασμος (κολπικός σπασμός)
Ο κολεόσπασμος ορίζεται ως έντονος ακούσιος σπασμός του εξωτερικού τριτημορίου του κόλπου που επιφέρει ως αποτέλεσμα τη μη εφικτή διείσδυση του πέους στον κόλπο της γυναίκας. Η γυναίκα δεν ελέγχει με κανέναν τρόπο αυτό το μυϊκό σπασμό που δεν είναι παρά ένα αντανακλαστικό. Οι σπασμοί είναι συχνοί και επαναλαμβανόμενοι και αποτελούν σοβαρό εμπόδιο για την επίτευξη της σεξουαλικής πράξης. Η γυναίκα παρ’ όλα αυτά συνήθως ανταποκρίνεται σε σεξουαλικό ερεθισμό, αλλά εκφράζει έντονο φόβο έως και αποφυγή για τη στιγμή της διείσδυσης κατά την ερωτική επαφή.

Βιβλιογραφικά αναφέρεται ότι οι μυϊκοί σπασμοί εκδηλώνονται σε αναμονή της διείσδυσης ή κατά τη στιγμή της διείσδυσης. Όταν επιχειρείται η διείσδυση, το ζευγάρι βιώνει μια αίσθηση «σαν το αντρικό μόριο να χτυπά σε έναν τοίχο μέσα στον κόλπο».Παρόμοιοι σπασμοί όμως μπορεί να προκύπτουν και κατά τη γυναικολογική εξέταση ή και κατά την αυτοψηλάφιση από την ίδια τη γυναίκα. Σε ακραίες περιπτώσεις ο σπασμός μπορεί να προκύπτει με απόπειρα διείσδυσης οποιουδήποτε αντικειμένου μέσα στον κόλπο, όπως ταμπόν, ή και κατά τη διάρκεια μιας γυναικολογικής εξέτασης.

Η διάγνωση του κολεόσπασμου είναι δύσκολη και, όπως προαναφέρθηκε, εύκολα συγχέεται με τη δυσπαρευνία, τη διαταραχή σεξουαλικής αποστροφής ή ακόμη και την υποτονική ερωτική επιθυμία. Απαιτείται εξονυχιστική γυναικολογική εξέταση για να αποκλειστεί οποιαδήποτε οργανική αιτιότητα και συνιστάται η συνέντευξη και των δύο συντρόφων για καλύτερη ενημέρωση αλλά και για εκπαιδευτικούς λόγους.

Η γυναίκα με κολεόσπασμο νιώθει θλίψη, απογοήτευση και ντροπή που δεν μπορεί να ελέγξει αλλά και να ερμηνεύσει λογικά τους μυϊκούς σπασμούς που της συμβαίνουν. Η αίσθηση της ματαίωσης και της ντροπής μπορεί να χειροτερεύει γιατί η ίδια, παρά το πρόβλημα που αντιμετωπίζει, μπορεί να ανταποκρίνεται σεξουαλικά, δηλαδή να ανταποκρίνεται κατά το προκαταρκτικό στάδιο της ερωτικής πράξης, ακόμη και να έχει οργασμό κατά τα προκαταρκτικά χάδια, στα όνειρά της ή κατά τον αυνανισμό. Σε όλες τις περιπτώσεις η ενημέρωση και η πληροφόρηση αποτελούν σημαντικά στοιχεία, ιδιαίτερα σε περιπτώσεις γυναικών που τηρούν αυστηρές και συντηρητικές αρχές, θρησκευτικές πεποιθήσεις κλπ.