Οι εξωσυζυγικές σχέσεις δημιουργούν ένα είδος συναγερμού σε όλους τους εμπλεκόμενους και αποτελούν ένα γεγονός που μπορεί να πυροδοτήσει έντονες συναισθηματικές αντιδράσεις σε όλες τις πλευρές. Είναι γεγονός ότι μια εξωσυζυγική σχέση μπορεί να κλονίσει τους δεσμούς ανάμεσα σε ένα ζευγάρι, με εξέλιξη σίγουρα απρόβλεπτη για το μέλλον της σχέσης… Μπορεί όμως και να διαφωτίσει υπό άλλη οπτική το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον της συντροφικής σχέσης. Τι προϋπήρχε και δεν το «έβλεπαν» οι δύο σύντροφοι; Τι υπάρχει και αρνούνται να το εξετάσουν; Το ζευγάρι καλείται να «συναντηθεί» ξανά…

Τι προϋπήρχε…

Οι δύο σύντροφοι καλούνται ουσιαστικά να επανεξετάσουν το συναισθηματικό υπόβαθρο και τη δυναμική που είχε αναπτυχθεί στη σχέση τους και προέκυψε η εξωσυζυγική σχέση. Όπως αναφέρεται, δεν είναι όλες οι περιπτώσεις εξωσυζυγικών σχέσεων ίδιες. Καθεμία έχει τη δική της ιστορία, τα δικά της κίνητρα και σκοπούς, τις δικές της επιδράσεις και επιπτώσεις και θα πρέπει κανείς να εξετάσει πολλούς παράγοντες -ατομικούς, οικογενειακούς, κοινωνικούς, διαπολιτισμικούς, θρησκευτικούς κλπ.- προκειμένου να κατανοήσει πλήρως την ιστορία της (1). Παράλληλα, η κατανόηση όλων αυτών οδηγεί και στη διαφοροποίηση και επιλογή των κατάλληλων ψυχοθεραπευτικών παρεμβάσεων.

Ας εξετάσουμε τις διαφορετικές περιπτώσεις εξωσυζυγικών σχέσεων (2) που μπορεί να προκύψουν:

-Αποφυγή σύγκρουσης

Σε πολλά ζευγάρια δημιουργείται σταδιακά μια κατάσταση αποφυγής μικρών ή μεγάλων συγκρούσεων οπότε και μια συναισθηματική φόρτιση και ένταση που μοιάζει σαν να πρέπει να εκτονωθεί κάπου αλλού, έξω από τη σχέση, προκειμένου η ίδια να μην διαλυθεί. Η συζυγική σχέση μοιάζει σαν να τελεί υπό μια παράξενη «ησυχία» γιατί είναι απαραίτητο να αποφευχθεί η σύγκρουση. Σε αυτές τις περιπτώσεις, η εξωσυζυγική σχέση προκύπτει απλά ως ένα ξέσπασμα της έντασης που «χτιζόταν» σταδιακά αλλά δεν μπορούσε να εκφραστεί. Μπορεί όμως και να επαναληφθεί για τους ίδιους λόγους, κάθε φορά που δημιουργείται μια παρόμοια δυναμική.

-Αποφυγή εγγύτητας

Ένα ζευγάρι μπορεί να ζει μαζί και να συνυπάρχει αποφεύγοντας τη συναισθηματική εγγύτητα. Αυτό μπορεί να συμβαίνει για διάφορους λόγους, πάντως σε αυτές τις περιπτώσεις η εξωσυζυγική σχέση προκύπτει ως «εμπόδιο-ρυθμιστής» της συντροφικής σχέσης. Με άλλα λόγια το τρίτο άτομο προκύπτει ανάμεσα στους δύο συντρόφους για να τους απομακρύνει και, με αυτό τον τρόπο, να τους «εξασφαλίσει» την αποφυγή της εγγύτητας μεταξύ τους. Όπως προαναφέρθηκε, τα αίτια σε αυτές τις περιπτώσεις μπορεί να είναι πολλά, άλλα πιο επιφανειακά και άλλα βαθύτερα ψυχικά αίτια. Παράλληλα, ο ένας ή και οι δύο σύντροφοι μπορεί να έχουν μεγαλώσει σε παρόμοια οικογενειακή δυναμική κι έτσι να μην γνωρίζουν κάποιον άλλο τρόπο για να πλησιάσουν ο ένας τον άλλον και να επικοινωνήσουν καλύτερα. Τονίζεται, όμως, ότι αυτός ο τύπος εξωσυζυγικής σχέσης μπορεί να επαναλαμβάνεται συχνά, κάθε φορά που διεγείρεται η «απειλή» της εγγύτητας και το ζευγάρι πρέπει να ισορροπήσει τις «αποστάσεις» στη σχέση του.

-Συναισθηματικές ελλείψεις/ δυσλειτουργικοί γάμοι

Οι δύο σύντροφοι βιώνουν μοναξιά και συναισθηματικό κενό στη μεταξύ τους σχέση και η εξωσυζυγική σχέση έρχεται να καλύψει αυτό το κενό. Η εξωσυζυγική σχέση λειτουργεί ουσιαστικά ως συναισθηματικό καταφύγιο στη στέρηση που υφίσταται η συζυγική σχέση για διάφορους λόγους (ατομικούς, κοινωνικούς, θρησκευτικούς, πολιτισμικούς κλπ.). Εδώ, βέβαια, συναντούμε συνήθως εκείνες τις περιπτώσεις εξωσυζυγικών σχέσεων που δεν διαρρηγνύονται εύκολα και μπορεί να οδηγήσουν το ζευγάρι σε χωρισμό.

-Παράλληλες ζωές

Στις περιπτώσεις αυτές γίνεται λόγος για μακροχρόνιες εξωσυζυγικές σχέσεις που διατηρούνται επί μακρόν κατά τη διάρκεια του γάμου και είναι κατά κάποιο τρόπο γνωστές, αποδεκτές ή και ανεκτές από τους/ τις συζύγους αλλά και άλλα μέλη του κοινωνικού περίγυρου. Κανείς όμως ποτέ δεν μιλά και δεν αναφέρεται σε αυτές. Πρόκειται ουσιαστικά για «τρίγωνα» που δημιουργούνται όχι τόσο μεταξύ των δύο συζύγων και ενός τρίτου προσώπου αλλά των συζύγων και ενός «άλλου» προβλήματος/ θέματος, όπως είναι για παράδειγμα το κοινωνικό στάτους του ζευγαριού που καθιστά αδύνατο το χωρισμό, το πρόβλημα υγείας του παιδιού που αναβάλλει το χωρισμό κοκ.

-«Έξοδος» από το γάμο

Η εξωσυζυγική σχέση χρησιμοποιείται ως «σανίδα σωτηρίας» προκειμένου ο ένας από τους δύο συντρόφους να «ξεφύγει» από το γάμο που δεν τον ικανοποιεί πια. Ο ίδιος/ η ίδια νιώθει μεγαλύτερη ασφάλεια να εγκαταλείψει το γάμο όταν υπάρχει ένα άλλο συναισθηματικό μαξιλάρι που μπορεί να απορροφήσει την ένταση του χωρισμού και τα συναισθηματικά τραντάγματα της αλλαγής ζωής και της διαδικασίας πένθους.

-Εκδικητικότητα

Μια εξωσυζυγική σχέση μπορεί να προκύψει και ως «αντίποινα» σε μια στάση ή συμπεριφορά του/ της συζύγου που πληγώνει, όπως είναι για παράδειγμα, μια προηγούμενη προδοσία ή απιστία, η οικονομική ασυνέπεια και στέρηση, η απουσία αγάπης και συναισθηματικής κάλυψης ή και οποιαδήποτε άλλη συμπεριφορά που έχει λειτουργήσει τραυματικά και έχει επηρεάσει τη σχέση.

-Περιστασιακές/ τυχαίες εξωσυζυγικές σχέσεις

Αυτές οι εξωσυζυγικές σχέσεις δεν σχεδιάζονται καθώς δεν χαρακτηρίζουν τον τρόπο με τον οποίο κινείται κοινωνικά το άτομο, δεν του συμβαίνουν συχνά και δεν τις επιδιώκει. Απλά «συμβαίνουν»… Σαν να βρίσκεται κανείς στο κατάλληλο (ή ακατάλληλο) μέρος την κατάλληλη χρονική στιγμή. Συχνά ξαφνιάζουν και τον ίδιο τον συμμετέχοντα που νιώθει να του συμβαίνει κάτι που δεν το περίμενε και το οποίο δεν γνωρίζει πώς να διαχειριστεί… Η περιέργεια και η απειρία, συχνά ίσως και μια γερή δόση αλκοόλ, μπορεί να οδηγήσουν σε μια περιστασιακή εξωσυζυγική περιπέτεια η οποία τις περισσότερες φορές δεν επαναλαμβάνεται.

-Υπαρξιακή/ εξελικτική κρίση. Το ζευγάρι στον κύκλο της ζωής

Πολλές εξωσυζυγικές σχέσεις προκύπτουν γιατί το ζευγάρι, ο ένας ή και οι δύο σύντροφοι διανύουν εξελικτικά/ μεταβατικά στάδια της ζωής ή προσωπικά ψυχικά θέματα που φαίνεται να αδυνατούν να επιλύσουν με άλλο τρόπο. Για παράδειγμα, μια εξωσυζυγική σχέση μπορεί να προκύψει ως ανάγκη επιβεβαίωσης στην κρίση της μέσης ηλικίας ή και ως τρόπος αποφυγής αντιμετώπισης άλλων ψυχικών διεργασιών, π.χ. πένθος στην οικογένεια, αίσθηση αποτυχίας στο ρόλο του γονέα κλπ.

-Ανάγκη επιβεβαίωσης

Πολλά άτομα νιώθουν την ανάγκη για επιβεβαίωση και φλερτάρουν διαρκώς ή εμπλέκονται σε εξωσυζυγικές σχέσεις από ανασφάλεια, χαμηλή αυτοεκτίμηση ή, ακόμη, και την τάση να «σκοράρουν» διαρκώς και να ανταγωνίζονται προκειμένου να νιώθουν επαρκή. Ναρκισσιστικά και παρορμητικά άτομα είναι συνήθως πιο επιρρεπή σε αυτό το είδος απιστίας. Σε ορισμένες περιπτώσεις, οι άντρες νιώθουν ότι με αυτό τον τρόπο επιβεβαιώνουν χωρίς ενοχή τον αντρισμό τους και ένα «προνόμιο» του φύλου τους στο οποίο δεν μπορεί οι ίδιοι να διαφέρουν και να το «προδώσουν».

-Η ευχαρίστηση της εξαπάτησης

Σε ορισμένες περιπτώσεις εξωσυζυγικών σχέσεων παρατηρεί κανείς ότι δεν πρόκειται τόσο για την ανάγκη μια άλλης ερωτικής επαφής και σχέσης αλλά μιας «σαδιστικής» ανάγκης εξαπάτησης του άλλου. Με άλλα λόγια, η ικανοποίηση και η χαρά σε αυτές τις περιπτώσεις προκύπτει περισσότερο από το ψέμα, την έλλειψη πίστης, την κοροϊδία  αλλά και το χλευασμό του άλλου που δεν γνωρίζει τι συμβαίνει πίσω από την πλάτη του παρά από την ανάγκη για μια εξωσυζυγική σχέση.

–Σεξουαλική εξάρτηση

Πολλές φορές οι άνθρωποι είναι πιο εύκολο να σεξουαλικοποιούν τον εσωτερικό ψυχικό πόνο παρά να έρχονται σε επαφή με αυτόν και να τον αντιμετωπίζουν. Χαρακτηριστικά αναφέρονται οι περιπτώσεις των σεξουαλικών εξαρτήσεων, με ιδιαίτερα ψυχαναγκαστικά στοιχεία και έλλειψη ελέγχου της παρόρμησης, που μοιάζει να χρησιμοποιούν το σεξ επανειλημμένα προκειμένου να απαλύνουν τον εσωτερικό πόνο και την αίσθηση κενού που βιώνουν. Σε αυτές τις περιπτώσεις το άτομο έλκεται ψυχαναγκαστικά από τη διέγερση, την ένταση αλλά και την εκτόνωση του άγχους που επιφέρει η σεξουαλική συνεύρεση. Η εκτόνωση αυτή όμως συνήθως συνοδεύεται και από ένα βαρύ τίμημα: ενοχές και αίσθημα απαξίωσης.

-Διαδικτυακές «σχέσεις»

Πρόκειται για το νέο είδος εξωσυζυγικής «σχέσης» που κάνει αισθητή την παρουσία του με την καθιέρωση του διαδικτύου και την εξάπλωση του διαδικτυακού dating, των chatrooms και της πορνογραφίας. Οι διαδικτυακές «σχέσεις» αφορούν συνήθως την παρακολούθηση του άλλου προσώπου μέσω βίντεο, την επικοινωνία μέσω μηνυμάτων, chatrooms, ε-μαιλ ή τηλεφώνου. Το γεγονός ότι στη διαδικασία αυτή δεν περιλαμβάνεται σωματική επαφή καθιστά την αλληλεπίδραση αλλά και τον τρόπο με τον οποίο μπορεί να επηρεάσει το άτομο και το περιβάλλον του πιο έντονο. Ένα ιδιαίτερο στοιχείο αποτελεί και η ιδιαίτερη ευκολία πρόσβασης, η ανωνυμία αλλά και το ότι είναι προσιτό οικονομικά. Επίσης, οι διαδικτυακές «σχέσεις» μπορούν να λάβουν χώρα οποιαδήποτε στιγμή της ημέρας ή της νύχτας, οπουδήποτε, κυρίως δε μέσα στον ίδιο το χώρο της οικογένειας.

-Συναινετικές εξωσυζυγικές σχέσεις

Στις περιπτώσεις αυτές η εξωσυζυγική σχέση ουσιαστικά «ενσωματώνεται» στο γάμο και οι δύο σύντροφοι συναινούν στην ύπαρξη και βιωσιμότητά της. Ένας αριθμός ζευγαριών, σε διαφορετικά πολιτισμικά πλαίσια, φαίνεται να αποδέχεται την απιστία ως μέρος του γάμου τους και δεν αντιμετωπίζει κρίση όταν η εξωσυζυγική σχέση αποκαλύπτεται. Οι «ανοικτοί γάμοι» είναι γνωστοί από τη δεκαετία του 1970 με τη σεξουαλική απελευθέρωση. Ένα παράδειγμα μιας συναινετικής εξωσυζυγικής σχέσης αποτελεί η περίπτωση στην οποία ο ένας σύντροφος ανακαλύπτει κατά τη διάρκεια του γάμου ότι είναι ομοφυλόφιλος αλλά συναποφασίζουν να παραμείνουν στο γάμο για λόγους που μπορεί να κυμαίνονται από ένα βαθύ ενδιαφέρον μεταξύ τους, για τα παιδιά ή και για οικονομικούς λόγους. Στις περιπτώσεις αυτές το ζευγάρι διατηρεί το γάμο του αλλά ο κάθε σύντροφος είναι ελεύθερος να έχει εξωσυζυγικές σεξουαλικές σχέσεις.

Τι υπάρχει…

Το ζευγάρι βρίσκεται αντιμέτωπο με μια αποκάλυψη που κλονίζει προφανώς την ισορροπία των αλληλεπιδράσεων που υπήρχαν μέχρι εκείνη τη στιγμή αλλά, κυρίως, την εμπιστοσύνη που είχε δομηθεί ανάμεσα στους δύο συντρόφους. Θα μπορούσε εύστοχα να ειπωθεί ότι υπάρχει πλέον το ΠΡΙΝ και το ΜΕΤΑ σε αυτή τη σχέση. Το ερώτημα που προκύπτει βέβαια είναι ποιο είναι καλύτερο για τη σχέση: το ΠΡΙΝ ή το ΜΕΤΑ; Σε πολλές περιπτώσεις, αν υπάρξει μια τέτοια ανάγνωση της σχέσης και της απιστίας προκύπτουν επωφελή αποτελέσματα για τη σχέση. Στο σημείο αυτό χρειάζεται οριοθέτηση και αντοχή για να μπορέσει κανείς να κρατήσει αποστάσεις από τον εγωισμό και τη ζήλια που γεννώνται και να σκεφτεί πώς ήταν η δυναμική της σχέσης και δημιουργούσε «κενά» διάρρηξης μέσω ενός τρίτου προσώπου κοκ.

Η ανάγνωση της απιστίας εξαρτάται βέβαια και από την περίπτωση της εξωσυζυγικής σχέσης που, όπως φάνηκε και από την προηγούμενη ενότητα, μπορεί να είναι πολλές. Αν η απιστία είχε ευκαιριακό χαρακτήρα συνήθως βιώνεται διαφορετικά και αντιμετωπίζεται διαφορετικά από την αποκάλυψη μιας σταθερής ή μακροχρόνιας εξωσυζυγικής σχέσης. Επίσης, είναι διαφορετική η δυναμική της απιστίας που συμβαίνει σταθερά και επαναλαμβανόμενα και, κυρίως, συνοδεύεται με την ικανοποίηση της εξαπάτησης του άλλου.

Στο στάδιο αυτό το ζευγάρι καλείται να αντιμετωπίσει το σοκ της αποκάλυψης και της εμπιστοσύνης που κλονίζεται. Το σοκ είναι μεγάλο και ακολουθεί ένα στάδιο πένθους, με την απογοήτευση και το θυμό να επικρατούν στο προσκήνιο (3). Βιβλιογραφικά αναφέρεται ότι μετά από μια τέτοια αποκάλυψη και οι δύο σύντροφοι παρουσιάζουν συμπτώματα διαταραχής μετατραυματικού στρες, κάτι που κανείς συναντά σε όσους έχουν ζήσει κάποιας μορφής τραυματική εμπειρία. Η αποκάλυψη της εξωσυζυγικής σχέσης μπορεί πράγματι να είναι μια τραυματική εμπειρία. Πράγματα που θεωρούντο δεδομένα ανατρέπονται, η εμπιστοσύνη χάνεται, η σχέση περνάει από μικροσκόπιο, η απώλεια του δεδομένου, της σιγουριάς και του «τι ήταν αυτό που είχαμε;» κάνει την εμφάνισή της μέσα από το πένθος. Ένα πένθος που απλώνεται μέσα από τα στάδιά του και την ιδέα του «πώς νόμιζα ότι όλα ήταν καλά; πώς έγινε αυτό;» Η αίσθηση είναι εκείνη του μουδιάσματος, οι εικόνες ή πιο σωστά οι πιθανές εικόνες γύρω από τον «άπιστο» και το τρίτο πρόσωπο διαδέχονται η μία την άλλη καθώς περνούν συνεχώς από το μυαλό (4).

Το ζευγάρι καλείται να «συναντηθεί» ξανά…

 Μετά το στάδιο του αρχικού σοκ, στο οποίο επικρατεί ο θυμός και η απογοήτευση από τη μεριά του απατημένου συντρόφου αλλά και ο φόβος και η ενοχή από τη μεριά του άλλου, οι δύο σύντροφοι καλούνται, ακόμη και αν δεν το επιθυμούν, μέσα σε τόση ένταση, καβγάδες και αψιμαχίες, να θέσουν το ερώτημα: Θα συναντηθούμε ξανά; Επιθυμούμε, επιζητούμε να «συναντηθούμε» ξανά και υπό ποιες προυποθέσεις; Υπάρχουν εκείνες οι συνθήκες που κάνουν ένα τέτοιο ερώτημα να αποκτά σημασία; Αυτό είναι ένα βασικό πλαίσιο που τίθεται στο ζευγάρι που καλείται:

-Να κατανοήσει, να συνειδητοποιήσει κλπ. τη δυναμική που προυπήρχε στη σχέση και προέκυψε η εξωσυζυγική σχέση. Πώς συνέβαλλαν και οι δύο στο να αφεθεί χώρος για ένα τρίτο άτομο; Μήπως και οι δύο μαζί δημιούργησαν μια δυναμική που εξασθενούσε τη σχέση τους και πρέπει και οι δύο μαζί τώρα να την αλλάξουν; Σίγουρα χρειάζεται να βρεθεί χρόνος και χώρος για τις αντίστοιχες συναισθηματικές διεργασίες και το ζευγάρι να μην μείνει σε έναν κρυφό ή ανοικτό πόλεμο με ένταση και τάση αντεκδίκησης. Σε αυτό το στάδιο, βέβαια, μπορεί και να ανακαλύψουν ότι ποτέ ουσιαστικά δεν τους συνέδεε κάτι βαθύτερο και ήταν φυσικό η σχέση τους να μην αντέξει στο χρόνο.

-Είναι σημαντικό για το ζευγάρι σε αυτό το στάδιο να αναζητήσει τους λόγους για τους οποίους θέλει, εάν θέλει, να είναι και πάλι μαζί, με χαρά και αίσθημα ικανοποίησης για τη ζωή. Οι κοινωνικοί ή πρακτικοί λόγοι δεν είναι ποτέ αρκετοί, όπως για παράδειγμα, τα παιδιά ή τα οικονομικά θέματα. Το ζευγάρι καλείται να εντοπίσει τι τους συνδέει και τι θέλουν να κάνουν  μαζί, εάν πρόκειται να συνεχίσουν τη σχέση τους. Τι θέλουν να δημιουργήσουν, τι θέλουν να περάσουν μαζί; Με άλλα λόγια, υπάρχει κάτι κοινό για το οποίο αξίζει να προσπαθήσουν να συμπορευτούν;

-Είναι σημαντικό να εξεταστεί εάν η εξωσυζυγική σχέση μπορεί να λειτουργήσει ως μοχλός αλλαγής (5) και το γεγονός αυτό να φέρει ψυχραιμία, αισιοδοξία και αίσθηση προοπτικής στη σχέση. Ποιες αναξιοποίητες δυνατότητες υπάρχουν στη συζυγική σχέση οι οποίες, αν τώρα συνειδητοποιηθούν και εκδηλωθούν, θα φέρουν νέα ερεθίσματα και στόχους πορείας στη σχέση; Αλλά και ποιες πλευρές της προσωπικότητάς του δεν είχε καλλιεργήσει έως τώρα κάθε σύντροφος και για ποιους λόγους κι έτσι και η σχέση είχε πιθανόν περιπέσει σε ένα πεδίο επαναληψιμότητας και ρουτίνας μέσα στην καθημερινότητα (3). Το ζευγάρι, όπως και το άτομο, διανύουν στάδια στον κύκλο της ζωής και πρέπει διαρκώς να είναι σε επαφή με τις εσωτερικές ψυχικές διεργασίες που τους βοηθούν να προχωρούν και να εξελίσσονται.

-Όπως προαναφέρθηκε, σε αυτό το στάδιο το ζευγάρι μπορεί και να ανακαλύψει ότι ποτέ δεν υπήρχε κάτι ουσιαστικό μεταξύ τους, ότι επρόκειτο περισσότερο για έναν κοινωνικό παρά για έναν συναισθηματικό γάμο και επομένως δεν υπάρχει και λόγος να συνεχίσουν μαζί επιβαρύνοντας ο ένας τον άλλο με την άσκοπη προσπάθεια για μια κοινή ζωή. Και ο θεραπευτής, σε αυτό το στάδιο, καλείται να βοηθήσει τους δύο συντρόφους να πάρουν την τελική απόφαση και να προχωρήσουν σταδιακά στα βήματα του χωρισμού.

Βιβλιογραφία

1. Herbert S. Strean (1976), The Extramarital Affair: A psychoanalytic view, Psychoanalytic Review, vol. 63(1), pp.101-113.

2. http://www.zurinstitute.com/infidelity.htm

3. Nadine M. Hasenecz, Surviving Infidelity – Couples Therapists’ Best Practices, Social Work Today, May/June 2010, Issue, vol. 10, no. 3, pp. 106.

4. Μαρίνα Μόσχα, Απιστία: Φεύγεις ή μένεις; http://www.askitis.gr/relations/view/apistia_pheigeis_i_meneis

5. Βιργινία Ιωαννίδου (2012), Η τέχνη της συντροφικής ζωής, Mια συστημική προσέγγιση, Αθήνα, Eκδ. Γνώση.

6. Susanne M. Weil, The Extramarital Affair: A Language of Yearning and Loss, Clinical Social Work Journal, March 2003, vol. 31, issue 1, pp. 51-62.

7. Zorica Marković (2000), Psychoanalytic conceptions of marriage and marital relationships, University of Nis, The scientific journal Facta Universitatis, Series: Philosophy and Sociology, vol. 2, no 7, pp. 379-389.