Το ερώτημα αυτό τίθεται συχνά από άντρες που νιώθουν ότι έχουν σταδιακά απορροφηθεί ολοένα και περισσότερο στην παρακολούθηση πορνό στο διαδίκτυο και αρχίζουν να βιώνουν τα πρώτα σημάδια μη ικανοποιητικής λειτουργίας στη σεξουαλική τους ζωή. Είναι πράγματι τρομακτικό να συνειδητοποιεί κανείς, απότομα πολλές φορές, πόσο χρόνο ασχολείται καθημερινά με την παρακολούθηση διαδικτυακού πορνό, ιδιαίτερα μάλιστα όταν έχει φτάσει σε ένα σημείο που δεν ελέγχει πλέον αυτή τη συνήθεια. Στις περισσότερες περιπτώσεις υποβόσκει η σκέψη (αλλά και η ενοχή που την συνοδεύει) ότι “δεν θα έπρεπε να το κάνω αυτό…” ή “ότι κάνω κάτι κακό…”, σκέψεις γνώριμες κι από την εφηβεία όταν, τότε, ο αυνανισμός και μόνο προκαλούσε παρόμοιες σκέψεις και ενοχές… Πολλοί άντρες, όταν ενηλικιώνονται, θέτουν και πάλι το ερώτημα στον ειδικό: “Μήπως ο αυνανισμός με έχει επηρεάσει, μήπως τότε το είχα παρακάνει και τώρα δεν μπορώ να λειτουργήσω κανονικά”; Παρόμοια, και η υπέρμετρη απορρόφηση στην παρακολούθηση πορνό, με ώρες που ολοένα και αυξάνουν αλλά και περιεχόμενο που γίνεται όλο και πιο “σκληρό”, ή και πιο βίαιο, μπορεί να φέρνει ξανά το ίδιο ερώτημα στο προσκήνιο: “Μήπως η παρακολούθηση πορνό επηρεάζει τη σεξουαλική μου λειτουργία”;

Τα πρώτα σημάδια επίδρασης εμφανίζονται με διάφορους τρόπους, κυρίως, όπως προαναφέρθηκε, με τον ολοένα και αυξανόμενο χρόνο παρακολούθησης πορνό στο διαδίκτυο. Στη συνέχεια μπορεί να χρειάζονται όλο και πιο έντονες σκηνές… Κι ένα κρίσιμο σημείο φτάνει όταν έντονα διεγερτικό περιεχόμενο χρειάζεται για να διατηρηθεί η σεξουαλική διέγερση. Ένας άντρας περιγράφει χαρακτηριστικά πως είχε φτάσει στο σημείο να ανοίγει ταυτόχρονα πολλαπλά βίντεο και να παρακολουθεί σε όλα τα πιο διεγερτικά αποσπάσματά τους… Οι δυνατότητες είναι πράγματι πολλές: απεριόριστα νέο υλικό, δυνατότητα για εύκολη κλιμάκωση με όλο και πιο έντονο περιεχόμενο… Όσο θέλεις, όποτε θέλεις, με ό,τι θέλεις κι όπως το θέλεις… Και, βέβαια, το πιο ανησυχητικό είναι όταν φτάνει κανείς στο σημείο η βίωση της σεξουαλικής επιθυμίας και διέγερσης να οδηγεί στο πληκτρολόγιο και όχι στη σύντροφο ή γενικότερα σε έναν άνθρωπο ζωντανό και όχι… εικονικό!

Πολλοί άντρες που αναζήτησαν τη βοήθεια ειδικού σε αυτές τις περιπτώσεις περιέγραψαν και οι ίδιοι πώς σταδιακά χρειάζονταν όλο και πιο έντονα ερεθίσματα σε αυτό που παρακολουθούσαν αλλά και ότι οι γυναίκες στην “πραγματική” ζωή σαν να μην τους ικανοποιούσαν πλέον τόσο… “Αυτό που προσδοκούσα δεν ήταν όπως στο διαδίκτυο και το ερέθισμα δεν ήταν αρκετά έντονο”, περιγράφουν χαρακτηριστικά. Φαίνεται σαν να είχαν πλέον εγκλωβιστεί στη φαντασία τους και η πραγματικότητα δεν τους κάλυπτε πια!

Οι σεξουαλικές δυσλειτουργίες που εκδηλώνονται αφορούν τη μείωση της επιθυμίας για σεξουαλική επαφή, τη στυτική δυσλειτουργία αλλά και τη δυσκολία κορύφωσης και εκσπερμάτισης (καθυστερημένη ή ανεσταλμένη εκσπερμάτιση). Η συσχέτιση αυτή επιβεβαιώνεται και από αποτελέσματα ερευνητικών μελετών (1) καθώς και, σε πολλές περιπτώσεις, η προτίμηση της πορνογραφίας έναντι της σεξουαλικής επαφής με τη σύντροφο (1).

Τα προβλήματα εκδηλώνονται κυρίως “εκτός διαδικτυακού πορνό”, κατά την “πραγματική” σεξουαλική επαφή με γυναίκες με …σάρκα και οστά! Για παράδειγμα, ένας άντρας μπορεί να φτάνει σε κορύφωση με τη σύντροφό του, αλλά να χρειάζεται πολύ περισσότερη ώρα και η σύντροφος να παραπονείται ότι φαίνεται αποστασιοποιημένος κατά τη διάρκεια της σεξουαλικής επαφής. Σε άλλες περιπτώσεις, μπορεί να μην υπάρχει στύση ή να διατηρείται η στύση κατά τη διάρκεια της σεξουαλικής επαφής με τη σύντροφο αλλά ο άντρας να φτάνει σε κορύφωση μόνο όταν φέρνει στο μυαλό του εικόνες από πορνό που παρακολουθεί.

Ένας κοινός παρανομαστής βέβαια σε όλες τις παραπάνω περιπτώσεις είναι ότι οι ερωτικοί σύντροφοι έχουν πλέον αποπροσωποποιηθεί και, τελικά, η πραγματικότητα αποτελεί πλέον ένα πρόβλημα!

Αύξηση του ποσοστού σεξουαλικών δυσλειτουργιών σε νεαρούς άντρες

Ο Park και οι συνεργάτες του (2016) (2), σε μια πολύ ενδιαφέρουσα ανασκόπηση της βιβλιογραφίας σχετικά με τα ποσοστά εκδήλωσης σεξουαλικών δυσλειτουργιών σε άντρες διαφόρων ηλικιών, παραθέτουν έρευνες που υποδεικνύουν ότι υπάρχει σημαντική αύξηση του ποσοστού εκδήλωσης σεξουαλικών δυσλειτουργιών σε νεαρούς άντρες, ηλικίας κάτω των 40 ετών. Η στυτική δυσλειτουργία, για παράδειγμα, ήταν ένα πρόβλημα που εκδηλωνόταν κυρίως σε άντρες άνω των 40 ετών. Τώρα, όμως, σημαντικά αυξημένο ποσοστό αντρών νεαρής ηλικίας εμφανίζουν στυτική δυσλειτουργία ή άλλη σεξουαλική δυσλειτουργία. Μπορεί η παρακολούθηση πορνό να έχει παίξει ρόλο σε αυτή την αύξηση καθώς οι νέοι είναι εκείνοι που μεγαλώνουν “μαζί” με το διαδίκτυο και έχουν άπλετη πρόσβαση αλλά και τόση εξοικείωση με αυτό; Αποτελεί δε αναπόσπαστο μέρος της κουλτούρας τους να αναζητούν τα πάντα στο διαδίκτυο… Γιατί όχι και τη σεξουαλική ικανοποίηση;

Η ερευνητική ομάδα του Kinsey Institute ήταν η πρώτη που ανέφερε το 2007 (3) τη στυτική δυσλειτουργία (Pornography induced erectile dysfunction, PIED) και τη μειωμένη ερωτική επιθυμία που μπορεί να προκαλέσει η παρακολούθηση πορνό στο διαδίκτυο. Έκτοτε, τα ερευνητικά αποτελέσματα διαρκώς επιβεβαίωναν ότι η παρακολούθηση πορνό στο διαδίκτυο μπορεί να αποτελεί έναν αιτιακό παράγοντα στην αύξηση εκδήλωσης σεξουαλικών δυσλειτουργιών και, όπως ανέφεραν, ποσοστό μεγαλύτερο του 50% αφορούσε νέους άντρες ηλικίας μικρότερης των 25 ετών. Μάλιστα, σε μια ευρείας κλίμακας έρευνα που πραγματοποιήθηκε το 2020 και συμμετείχαν περισσότεροι από 2000 άντρες διαπιστώθηκε ότι (4, 5):

– Οι άντρες που παρακολουθούν πορνό για πολλές ώρες χρειάζονται πολύ περισσότερο χρόνο για να φτάσουν σε εκσπερμάτιση με τη σύντροφό τους.

– Το μέγεθος του χρονικού διαστήματος που παρακολουθεί κανείς πορνό στο διαδίκτυο σχετίζεται θετικά με στυτική δυσλειτουργία. Περισσότερο πορνό ισοδυναμεί με περισσότερα περιστατικά στυτικής δυσλειτουργίας.

– Η “βαριά” χρήση πορνό στο διαδίκτυο συνδέεται με έλλειψη ικανοποίησης στο κόσμο του “πραγματικού σεξ”.

– 23% των αντρών ηλικίας κάτω των 35 ετών αναφέρουν περιστατικά στυτικής δυσλειτουργίας σε επαφές με “πραγματικές” γυναίκες.

Τέλος, είναι σημαντικό να αναφερθεί ότι σε πολλά ερευνητικά πρωτόκολλα όπου διερευνάται η επίδραση της παρακολούθησης πορνό στη σεξουαλική λειτουργία του άντρα, συστήνεται στους άντρες που συμμετέχουν να διακόψουν για ένα διάστημα την παρακολούθηση αυτή προκειμένου να αξιολογηθεί άμεσα η επίδρασή της. Σε αυτά τα πρωτόκολλα, οι ερευνητές επικαλούνται την “επίδραση της εξοικείωσης” (habituation effect) (6) που επιφέρουν τα διαρκώς νέα ερεθίσματα και η διαδικτυακή πορνογραφία έχει τη δυνατότητα να τροφοδοτεί διαρκώς αυτή τη συνήθεια. Έτσι, υποθέτουν ότι η μείωση ή η διακοπή αυτής μπορεί να την αντιστρέψει άμεσα. Τα αποτελέσματα προς την κατεύθυνση επιβεβαίωσης αυτής της υπόθεσης είναι θετικά (2).

Τρόποι επίδρασης

Η επίδραση της παρακολούθησης πορνό στο διαδίκτυο έχει προφανώς μελετηθεί, όπως και άλλων εξαρτήσεων, σχετικά με τη λειτουργία του ανθρώπινου εγκεφάλου και τις βιοχημικές αλλαγές που επέρχονται. Πιο συγκεκριμένα, είναι γνωστό ότι οι σκηνές πορνό αποτελούν ερεθίσματα υψηλής διεγερσιμότητας που προκαλούν την έκλυση ασυνήθιστα υψηλών ποσοστών ντοπαμίνης. Με τον τρόπο αυτό όμως διαταράσσεται, υπό μια έννοια, το σύστημα ανταμοιβής μέσω της ντοπαμίνης (dopamine reward system) στον ανθρώπινο οργανισμό το οποίο πλέον δεν μπορεί να ανταποκριθεί φυσιολογικά σε πιο φυσικές πηγές ευχαρίστησης και ηδονής. Αυτός είναι και ο λόγος που οι χρήστες αρχίζουν πλέον και αντιμετωπίζουν δυσκολίες στη σεξουαλική διέγερση με τις “πραγματικές” γυναίκες (7).

Βιβλιογραφικά αναφέρεται και η έννοια της εξαρτημένης μάθησης (classical conditioning) και ότι η παρακολούθηση πορνό στο διαδίκτυο διαθέτει όλα εκείνα τα στοιχεία που χρειάζονται προκειμένου να συνδεθεί/εξαρτηθεί η σεξουαλική διέγερση με χαρακτηριστικά της χρήσης αυτής. Ο Griffiths (2011) αναφέρει χαρακτηριστικά: “…Μέσω του επαναλαμβανόμενου συνδυασμού της διαδικτυακής χρήσης για σεξουαλικούς σκοπούς με τη σωματική διέγερση, η τελευταία ρυθμίζεται έτσι ώστε να προκαλείται τελικά από την ενασχόληση με την τεχνολογία, δηλαδή το εξαρτημένο ερέθισμα. Έτσι, η απλή και μόνο θέαση μιας οθόνης υπολογιστή, ο ήχος του δρομολογητή (router) που συνδέεται στο διαδίκτυο ή ακόμη και οι απτικές αισθήσεις όταν κανείς πληκτρολογεί μπορεί να αποτελέσουν πηγές διέγερσης” (8). Με αυτό τον τρόπο, σταδιακά, η σεξουαλική διέγερση αποσυνδέεται από τον πραγματικό κόσμο και τις γυναίκες που βρίσκονται εκεί και συνδέεται με …το πληκτρολόγιο.

Σε αυτό το άρθρο όμως θα σταθούμε λίγο περισσότερο στο ψυχολογικό προφίλ και τις σκέψεις και τα συναισθήματα του άντρα που τον οδηγούν εκ των προτέρων να “καθηλωθεί” και, ουσιαστικά, να αποδυναμωθεί από μόνος του μπροστά σε μια οθόνη κι ένα πληκτρολόγιο για να παρακολουθήσει πορνό. Με άλλα λόγια, υπάρχει ένας φόβος και μια δυσκολία στην αντιμετώπιση των ερωτικών σχέσεων που προηγείται όλων αυτών και θέτει το υπόστρωμα αυτής της εξαρτητικής συμπεριφοράς; Γιατί είναι βέβαια φυσικό να αρέσει σε έναν άντρα το περιεχόμενο αυτών των σκηνών και να διεγείρεται από αυτό, αλλά θα ήταν επίσης φυσικό αυτή η ευχαρίστηση να οδηγεί, έστω και κάποια στιγμή, προς τον “έξω” κόσμο, σε μια συμπεριφορά αναζήτησης στην πραγματικότητα πλέον περισσότερου σεξ, ερωτικών παρτενέρ κοκ., προκειμένου να ικανοποιηθεί. Η αμφιβολία όμως και ο φόβος που γεννά το άγχος είναι τα συναισθήματα που τον εμποδίζουν ουσιαστικά να έχει αυτή τη φυσιολογική αντίδραση εξωστρέφειας και αναζήτησης στον “πραγματικό κόσμο” και τον περιορίζουν στα στενά όρια της οθόνης και του πληκτρολογίου. Ο φόβος της συνάντησης με την πραγματική γυναίκα…

Είναι γεγονός επίσης ότι η συμπεριφορά της παρακολούθησης πορνό στο διαδίκτυο καλλιεργεί μια παθητικότητα, που προ-υπήρχε ή τώρα διαμορφώνεται, που καθηλώνει τον άντρα. Αυτό είναι άλλωστε και ένα θέμα που τίθεται συχνά για τη νέα γενιά και τους νέους άντρες που πολύ εύκολα θα τα βρουν όλα στο διαδίκτυο, χωρίς να κουνηθούν καν από τη θέση τους για να τα αναζητήσουν από μόνοι τους, να ενεργοποιηθούν, να αναμετρηθούν με τον κόσμο και να διαμορφωθούν ουσιαστικά μέσα από αυτές τις “συναντήσεις” με τους άλλους ανθρώπους. Η σεξουαλική ζωή όμως, με αυτό τον τρόπο, συνδέεται με παθητικότητα, γεγονός που είναι αντιφατικό από μόνο του! Ο Chenyang Wang (2021) περιγράφει σε ένα πολύ ενδιαφέρον άρθρο με τίτλο: “Η παθητικότητα της θέασης: Μια λακανική οπτική για τον θεατή της πορνογραφίας στην εικονική πραγματικότητα” (9) πώς, με τον τρόπο αυτό, ουσιαστικά διαμορφώνεται μια νέα συμπεριφορά και ένα νέο πρόβλημα παράλληλα, αυτό της σεξουαλικής διέγερσης και ικανοποίησης αποκλειστικά και μόνο μέσα από τη “θέαση”… Απλά να βλέπω ή να παρακολουθώ παθητικά, χωρίς να συμμετέχει το σώμα μου κι …εγώ ο ίδιος τελικά, αλλά και χωρίς καν να αντιλαμβάνομαι την “έλλειψη” αυτή: “Υποστηρίζω ότι η αναπαράσταση και η παραγωγή του ερωτισμού στην εικονική πραγματικότητα δημιουργεί έναν συγκεκριμένο τύπο θεατή υποκειμένου, ο οποίος επιτυγχάνει τη σεξουαλική διέγερση μέσω μιας πράξης χαρακτηριστικής παθητικότητας”.

Πολλές φορές επίσης ο άντρας που θα απορροφηθεί περισσότερο στην παρακολούθηση πορνό έχει αναπτύξει την ψυχική άμυνα της “σχάσης” ανάμεσα στο σεξ και το συναίσθημα (9). Ο φόβος του συναισθήματος και του δεσίματος/εγγύτητας με μια γυναίκα και η αμφιθυμία που αυτό γεννά δεν του επιτρέπουν να νιώθει και να αισθάνεται παράλληλα με τη σεξουαλική διέγερση/ικανοποίηση. Άλλο το σεξ και άλλο το συναίσθημα, σε αυτές τις περιπτώσεις! Όπως είναι φανερό, η παρακολούθηση πορνό στο διαδίκτυο προσφέρει πρόσφορο έδαφος γι’ αυτή την αμυντική διεργασία αλλά και η σεξουαλική δυσλειτουργία που επέρχεται είναι σχεδόν αναμενόμενη.

Η αμυντική διεργασία της “άρνησης” (10) υποστηρίζει και συμπληρώνει τη “σχάση” κι έτσι οτιδήποτε φοβίζει, αγχώνει και ουσιαστικά απειλεί την εξιδανικευμένη εικόνα εαυτού αποκλείεται από το συνειδητότητα. Η απώλεια, η προδοσία, ο χωρισμός μπορεί να κάνουν το άτομο να υποφέρει με τρόπο που δεν μπορεί να τον αντέξει. Η άμυνα της άρνησης όμως μαζί με τη σχάση τον καθιστούν “αδιάφορο” σε όλα αυτά και ικανό να εγκαταλείπει με αδιαφορία και χωρίς να νιώθει απολύτως τίποτα οτιδήποτε και οποιαδήποτε συνδέεται τρυφερά μαζί του.

Οι Vincent Estellon & Harold Mouras (10) αναφέρουν και την έκφραση “relationship zapping” περιγράφοντας χαρακτηριστικά αυτή την αμυντική θέση απέναντι στη σταθερότητα και τη συναισθηματική εμβάθυνση και εγγύτητα που μπορεί αυτή να φέρει. Η έννοια του zapping, όπως όλοι γνωρίζουμε όταν το κάνουμε στην τηλεόραση αλλά και στο διαδίκτυο, έχει να κάνει με αποσπάσματα/κομμάτια έτσι όπως εμφανίζονται στην οθόνη χωρίς να μας ενδιαφέρει η σύνδεση μεταξύ τους, η αλληλεπίδρασή τους ή η δημιουργία ενός όλου, μιας σύνθεσης. Το zapping μας επιτρέπει να αποφύγουμε τη βαρεμάρα που νιώθουμε εκείνη τη στιγμή χωρίς να χρειαστεί να εμβαθύνουμε σε κάτι και κυρίως λειτουργεί οπτικά, μέσα από εικόνες και αισθήσεις που εναλλάσσονται και μας ξεκουράζουν χωρίς παράλληλα να δίνουν χρόνο για περαιτέρω εμβάθυνση… Έτσι λοιπόν και στις σχέσεις μεταξύ των ανθρώπων μπορεί να χρησιμοποιηθεί η συνεχής εναλλαγή συντρόφων προκειμένου να αποφευχθεί αυτή η τόσο τρομακτική σταθερότητα, γιατί η σταθερότητα φέρνει συναισθήματα, αγωνίες, φόβους, και, κυρίως, εγγύτητα που τόσο πολύ μπορεί να τρομάζει. Σε αυτές τις περιπτώσεις η συνεχής εναλλαγή συντρόφων είναι απαραίτητη για να νιώθει κανείς ελεύθερος! Και η αίσθηση της σταθερότητας μπορεί να φέρει και σεξουαλική δυσλειτουργία…

Τέλος, πολλά στοιχεία ναρκισσιστικής κατάθλιψης ενυπάρχουν γενικότερα στις σεξουαλικές εξαρτήσεις αλλά και στις σεξουαλικές δυσλειτουργίες, αφενός με την αναζήτηση εξιδανικευμένων εικόνων σεξ και σεξουαλικών αποδόσεων παράλληλα με την απώλεια της αυτοεκτίμησης και της εξιδανικευμένης εικόνας εαυτού: “Η απώλεια της πίστης στη θετική έκβαση μιας σχέσης και η απώλεια της ελπίδας στους άλλους μπορεί να οδηγήσουν σταδιακά κάποιον στο να μην βλέπει πλέον το νόημα της ζωής που – παρά τις ερωτογενείς αισθήσεις που εξαντλούνται στην καταναγκαστική επανάληψη – γίνεται πια θλιβερή και άδεια” (10).

Επίλογος

Κλείνοντας συμπεραίνουμε ότι η παρακολούθηση πορνό στο διαδίκτυο μπορεί να επηρεάσει τη σεξουαλική λειτουργία του άντρα όταν, όπως προαναφέρθηκε, οι ώρες παρακολούθησης ολοένα και αυξάνουν χωρίς όριο και έντονα διεγερτικό περιεχόμενο χρειάζεται για να διατηρηθεί η σεξουαλική διέγερση. Η σεξουαλική λειτουργία επίσης επηρεάζεται όταν η πορνογραφία συναντά τον ευαίσθητο και ευάλωτο άντρα που τραυματικά βιώματα δεν του έχουν επιτρέψει να νιώθει αρκετή δύναμη και σιγουριά για να αντιμετωπίσει τη συναισθηματική επαφή με την πραγματική γυναίκα. Τότε, μπορεί αμυντικά να “κρύβεται” μέσα στο διαδίκτυο και στο πορνό και να χάνεται ή να ξεχνιέται εκεί απαλύνοντας με αυτό τον τρόπο και το φόβο που του προκαλεί τόσο άγχος. Όταν όμως θελήσει να βγει από εκεί και να συναντήσει τη “μη εικονική γυναίκα”, ο φόβος του έχει διπλασιαστεί και είναι πολύ μεγαλύτερος χωρίς να έχει μάθει και κάτι επιπλέον ή να έχει εκπαιδευτεί τουλάχιστον σε αυτό που χρειάζεται περισσότερο: τις πολύτιμες χροιές των ανθρώπινων σχέσεων και της επικοινωνίας! Η αντίδρασή του είναι το άγχος απόδοσης που δεν ελέγχει, οι πολλές αρνητικές σκέψεις και η έντονη αυτο-παρατήρηση κατά τη διάρκεια της σεξουαλικής επαφής για να δει αν “θα τα καταφέρει” και “αν όλα θα πάνε όλα καλά” για να μπορέσει να αντεπεξέλθει. Όλοι αυτοί οι παράγοντες όμως οδηγούν αυτόματα σε σεξουαλική δυσλειτουργία, όπως αναφέρεται και σε πολλά άρθρα της επιστημονικής βιβλιογραφίας. Είναι σημαντικό λοιπόν ο άντρας που παρακολουθεί πορνογραφία να μπορέσει να “μην παγιδευτεί” τελικά σε αυτή για να συνεχίσει να απολαμβάνει την ερωτική του ζωή σε όλες της τις εκφάνσεις!

Βιβλιογραφία

1. Alessandra Lemma (2021). Introduction-Becoming Sexual in Digital Times: The Risks and Harms of Online Pornography. The Psychoanalytic Study of the Child, Vol. 74, no. 1, 118-130.

2. Brian Y. Park, Gary Wilson, Jonathan Berger, Matthew Christman, Bryn Reina, Frank Bishop, Warren P. Klam & Andrew P. Doan, (2016). Is Internet Pornography Causing Sexual Dysfunctions? A Review with Clinical Reports. Behav. Sci. 6, 17.

3. Janssen, E., Bancroft, J. The Dual-Control Model: The role of sexual inhibition & excitation in sexual arousal and behavior. Στο Janssen, E. (Ed), (2006). The Psychophysiology of Sex. Bloomington, IN: Indiana University Press, pp. 197-222.

4. Robert Weiss (2021). Porn-Induced Erectile Dysfunction: Can pornography impact male sexual performance? https://www.psychologytoday.com/intl/blog/love-and-sex-in-the-digital-age/202104/porn-induced-erectile-dysfunction.

5. Kristian Fog-Poulsen, Jacobs, T., Høyer, S., Rohde, C., Vermande, A., De Wachter, S., & De Win, G. (2020). Can time to ejaculation be affected by pornography? The Journal of Urology, 203 (Supplement 4): e615.

6. Paula Banca, Laurel S. Morris, Simon Mitchell, Neil A. Harrison, Marc N. Potenza & Valerie Voon (2016). Novelty, conditioning and attentional bias to sexual rewards. Journal of Psychiatric Research, 72:91-101.

7. Watching pornography rewires the brain to a more juvenile state, November 27, 2019. https://theconversation.com/watching-pornography-rewires-the-brain-to-a-more-juvenile-state-127306.

8. Mark D. Griffiths (2012). Internet sex addiction: A review of empirical research. Addiction Research and Theory, 20(2): 111-124.

9. Chenyang Wang (2021). The passivity of seeing: A Lacanian perspective on pornographic spectatorship in virtual reality. Psychoanalysis, Culture & Society, 26: 217-233.

10. Vincent Estellon & Harold Mouras (2012). Sexual addiction: Insights from psychoanalysis and functional neuroimaging. Socioaffective Neuroscience & Psychology, vol. 2, issue 1.