Η κατάθλιψη αποτελεί μια επώδυνη ψυχική κατάσταση που χαρακτηρίζεται από απώλεια ενδιαφέροντος για πρότερες ευχάριστες ενασχολήσεις, θλίψη, έντονη δυσαρέσκεια σχετικά με την εικόνα του εαυτού, διαρκή εκνευρισμό και άγχος, απαισιοδοξία για το μέλλον. Συχνή είναι η εκδήλωση προβλημάτων και στον ύπνο αλλά και η δυσκολία συγκέντρωσης της σκέψης και της προσοχής. Ένα κύριο χαρακτηριστικό της κατάθλιψης αφορά επίσης τη διαταραχή της διατροφικής συμπεριφοράς και, κυρίως, την εκδήλωση παχυσαρκίας. Δεν είναι λίγες οι φορές που «πίσω» από τα λίγα έως πολλά παραπανίσια κιλά κρύβεται η θλίψη και το συναίσθημα της απόγνωσης που χαρακτηρίζει την καταθλιπτική διάθεση.

Πού όμως εντοπίζεται η συσχέτιση των δύο αυτών καταστάσεων, της κατάθλιψης και της παχυσαρκίας;

Πολλοί άνθρωποι συγχέουν σε σημαντικό βαθμό τη συναισθηματική και τη βιολογική πείνα και αρνούνται πεισματικά τη διάκριση μεταξύ τους: Τρώνε γιατί πεινούν ή για να «τροφοδοτήσουν» τα συναισθήματά τους; Τρώνε για να καλύψουν το συναισθηματικό «κενό» που βιώνουν ψυχικά και συνοδεύει τη διαταραχή της κατάθλιψης, ή για να ικανοποιήσουν το αίσθημα της πείνας; Νιώθουν, μετά από ένα πλούσιο γεύμα, μια ψυχική ικανοποίηση που, παροδικά τουλάχιστον, δημιουργεί ένα αίσθημα ευφορίας; Πολλοί άνθρωποι που έχουν την τάση να καταναλώνουν μεγάλες ποσότητες φαγητού, νιώθουν ότι τους λείπει η προσοχή και το ενδιαφέρον από τα οικεία τους πρόσωπα. Με άλλα λόγια, «πεινούν» για αγάπη και ενδιαφέρον και καταλήγουν στην κατανάλωση υπέρμετρου αριθμού θερμίδων, δηλαδή μιας υποκατάστατης ευχαρίστησης, προκειμένου για την κάλυψη κυρίως συναισθηματικών αναγκών.

Σε πολλά ειδικά προγράμματα διατροφής ο ενδιαφερόμενος καλείται να διακρίνει τα χαρακτηριστικά της συναισθηματικής και της βιολογικής πείνας. Η συναισθηματική πείνα καταβάλλει αιφνίδια και αφορά κυρίως τη λήψη μιας συγκεκριμένης τροφής. Παράλληλα, συνοδεύει συνήθως ένα δυσάρεστο συναίσθημα ή ένα συμβάν, π.χ. την επίπληξη με ένα συνάδελφο στο χώρο εργασίας, το πρόβλημα του παιδιού στο σχολείο κλπ., και έχει την αίσθηση του άμεσου και του επείγοντος. Σαν, η συγκεκριμένη τροφή αρεσκείας, π.χ. η σοκολάτα, να πρέπει να βρεθεί και να καταναλωθεί άμεσα πάση θυσία! Η αίσθηση του κορεσμού της πείνας επέρχεται δύσκολα και δυστυχώς οι ενοχές παραμονεύουν επιδεινώνοντας τα δυσάρεστα αποτελέσματα αλλά και το καταθλιπτικό συναίσθημα.

Το άτομο που πάσχει από κατάθλιψη είναι εξαιρετικά αυστηρό και τιμωρητικό με τον εαυτό του. Κατηγορεί τον εαυτό του διαρκώς για το πιο ασήμαντο παραστράτημα της συμπεριφοράς του, χαρακτηρίζοντας αρνητικά κάθε της εκδοχή. Η μομφή προς τον εαυτό οδηγεί σε αίσθηση ψυχικής αδυναμίας και δυσάρεστα συναισθήματα. Η υπέρμετρη κατανάλωση τροφής, η προσθήκη παραπανίσιων κιλών, η παραμέληση της εξωτερικής εμφάνισης και οι επιπτώσεις αυτής αποτελούν επίσης ένα είδος κακής μεταχείρισης και τιμωρίας προς τον εαυτό και, σίγουρα, μια επιπλέον αφορμή για αυτοκατηγορία και αρνητική διάθεση. Ένας άνθρωπος που δεν προσέχει το σώμα του και «αφήνει» τον εαυτό του εκτεθειμένο σε μια αντιαισθητική εμφάνιση και τις συνέπειες αυτής δεν φροντίζει ιδιαίτερα τον εαυτό του.

Παράλληλα, το σώμα γίνεται ο εκφραστής της επίθεσης προς τον εαυτό και της αμφιθυμικής διάθεσης. Συχνά τα άτομα τα οποία παλεύουν με τα παραπανίσια κιλά και τις διατροφικές τους συνήθεις μοιάζει σαν να έχουν ένα ιδανικό όριο βάρους και σωματότυπου το οποίο κυνηγούν να φτάσουν και να διατηρήσουν. Αυτό το εξιδανικευμένο «τέλειο» σώμα όμως συχνά δεν το αγγίζουν ή δεν το πλησιάζουν καν ή, μόλις τα καταφέρουν, κάνουν άμεσα βήματα προς τα πίσω και κυλούν και πάλι. Οι ενοχές εδώ γίνονται πιο σύνθετες καθώς εδώ το άτομο αποτυγχάνει σε σχέση με την τέλεια εικόνα που προσδοκεί από τον εαυτό του αλλά και από αυτό που περιμένουν οι άλλοι από εκείνον.

Οι ενοχές παίζουν σημαντικό ρόλο όχι μόνο στη διατήρηση μιας δίαιτας και την απώλεια βάρους, αλλά και στην ανάκτηση των χαμένων κιλών. Για παράδειγμα, μια γυναίκα μπορεί να προσπαθεί διαρκώς για την απώλεια βάρους κάνοντας δίαιτα και κάποια στιγμή να φτάνει και στο επιθυμητό όριο βάρους που πάντα ήθελε. Μόλις όμως αφήσει τον εαυτό της «να αφεθεί» και να φάει κάτι παραπάνω για να ευχαριστηθεί έστω ότι τα κατάφερε, μπορεί να νιώσει ενοχές, γεγονός που μπορεί να την οδηγήσει σε υπέρμετρη κατανάλωση τροφής, στην αίσθηση ότι δεν μπορεί να σταματήσει στο «λίγο παραπάνω» και κατ’ επέκταση στη σταδιακή ανάκτηση του χαμένου βάρους. Όσο και αν φαίνεται παράδοξο, πολλοί άνθρωποι δεν αντέχουν να βγουν από το φαύλο κύκλο των ενοχών και της αυτοτιμωρητικής διάθεσης που συνδέονται με την κατάθλιψη. Ένα άτομο με καταθλιπτική διάθεση μπορεί να «μην αντέχει» το ωραίο σώμα που μόλις έχει αποκτήσει μετά από μια επιτυχή δίαιτα και έτσι να ξαναπαίρνει άμεσα όλα τα περιττά κιλά τα οποία τόσο καιρό αγωνιζόταν να χάσει.

Ο ασυνείδητος θυμός και η επιθετικότητα που συνδέονται με την κατάθλιψη συχνά ξεσπούν σε παραπανίσιες μπουκιές και κιλά και στις περισσότερες περιπτώσεις συναντά κανείς αυξημένη επιθετικότητα σε παχύσαρκα άτομα. Ο θυμός βέβαια έχει δημιουργήσει και μια θυμωμένη αντιαισθητική εικόνα εαυτού… Η αντιαισθητική εικόνα γεννά στη συνέχεια περισσότερο θυμό με τον εαυτό και τους άλλους… Ο θυμός και η καταθλιπτική διάθεση είναι έκδηλα και στην ασυνείδητη προσπάθεια ελέγχου του σώματος σχεδόν με έναν ψυχαναγκαστικό τρόπο. Ο καθημερινός έλεγχος του φαγητού, της κάθε ποσότητας και μπουκιάς, της ζυγαριάς που κινεί απειλητικά τους δείκτες της και που πρέπει να αλλάξει οπωσδήποτε και πάση θυσία. Υφίσταται μια εμμονή με τη ζυγαριά και τον έλεγχο του σώματος που πρέπει να διαμορφωθεί σύμφωνα με τα επιθυμητά πρότυπα. Η προσπάθεια είναι εξαντλητική…

Όπως προαναφέρθηκε όμως, το ιδιαίτερο στοιχείο εδώ αφορά το φαύλο κύκλο που φαινομενικά τουλάχιστον δημιουργείται ή το ερώτημα που τελικά τίθεται: ποια είναι η αιτία και ποιο το αποτέλεσμα; Πολλοί άνθρωποι αναφέρουν ότι αν κάποιος έχει μια αντιαισθητική εμφάνιση, όλοι τον κοιτούν στο δρόμο, δεν μπορεί να απολαύσει όπως θα ήθελε τη σεξουαλική δραστηριότητα κοκ., είναι φυσικό να οδηγείται και στην κατάθλιψη… Πολλοί άνθρωποι επίσης πάσχουν και από διάφορα προβλήματα υγείας που έχει επιφέρει η παχυσαρκία και οι κακές διατροφικές συνήθειες και υφίστανται τις επιπτώσεις αυτών… Φυσικά, από ένα σημείο και μετά υφίσταται μια αλυσίδα αλληλεπιδράσεων και δημιουργείται ένα άλυτο παζλ ακόμη και στον ίδιο τον ψυχισμό του ατόμου. Όμως, η εικόνα γίνεται πιο καθαρή αν μπορέσουμε να γυρίσουμε πίσω και να σκεφτούμε πώς ένα άτομο αρχίζει να τρώει πολύ, δηλαδή ουσιαστικά να μην φροντίζει όπως πριν τον εαυτό του και να χαλάει την εικόνα του; Πώς κάποιος αρχίζει να συμπεριφέρεται άσχημα στο σώμα του; Η εικόνα αυτή δίνει ουσιαστικά την απάντηση της αιτιότητας και το πώς ασυνείδητα λειτουργούν οι ψυχικοί μηχανισμοί.

Πολλές διατροφικές συνήθειες πηγάζουν ουσιαστικά και από οικογενειακά πρότυπα: οι διατροφικές συνήθειες των γονιών αποτελούν πρότυπο μίμησης και τα παιδιά ακολουθούν εύκολα τον τρόπο με τον οποίο οι γονείς σχετίζονται και αλληλεπιδρούν με το φαγητό και την έννοια της τροφής, του γεύματος κοκ. Το παιδί θα νιώσει άμεσα και θα ταυτιστεί με τον τρόπο με τον οποίο υφίσταται η έννοια της τροφής και της διατροφής μέσα στο οικογενειακό περιβάλλον. Το φαγητό αποτελεί μια άμεση ανάγκη προς επιβίωση ή έχει κάποια άλλη ψυχολογική ωφέλεια για το άτομο, π.χ. χρησιμοποιείται ως ηρεμιστικό, ως ευχαρίστηση και ηδονή, ως στοιχείο αυτοκαταστροφής; Πολλά παιδιά επίσης μαθαίνουν από μικρή ηλικία να τρώνε για να ευχαριστούν τους άλλους. Παράλληλα, με ποιο τρόπο τα μέλη μιας οικογένειας  φροντίζουν και σχετίζονται με το σώμα και τη φροντίδα που αυτό χρειάζεται; Αποτελεί η κίνηση και η άθληση μια συνήθεια της οικογένειας; Υπάρχει το μήνυμα ότι το σώμα για να λειτουργεί σωστά και να μας στηρίζει πρέπει να κινείται και να εξασκείται;

Τέλος, πολύ σημαντική επίδραση έχει ο τρόπος με τον οποίο ένα βρέφος τρέφεται από τη μητέρα, με άλλα λόγια ο τρόπος με τον οποίο η τροφή παρέχεται και λαμβάνεται, και το μήνυμα που λαμβάνει το παιδί για τη σημασία του φαγητού και τη διαδικασία του ταϊσματός του. H προσφορά τροφής στο βρέφος αποτελεί ταυτόχρονα και προσφορά σχέσης και ανταλλαγή συναισθημάτων. Είναι πράξη αγάπης και τρυφερότητας. Εάν ένα παιδί ταϊζεται βιαστικά και με άγχος για να τελειώσει η διαδικασία γρήγορα, λαμβάνει ένα διαφορετικό μήνυμα για τη σχέση με τη μητέρα και τον εαυτό του από την περίπτωση που η διαδικασία γίνεται ήρεμα και κυρίως με ευχαρίστηση ότι αποτελεί κάτι σημαντικό για τη σχέση μητέρας και παιδιού. Εάν το τάισμα γίνεται ακανόνιστα και χωρίς κανένα πρόγραμμα το παιδί λαμβάνει και νιώθει την τροφή στο σώμα του ανεξάρτητα από το αν το ίδιο νιώθει πείνα, δίψα κλπ. Επίσης, εάν το παιδί «μπουκώνεται» με φαγητό κάθε φορά που κλαίει χωρίς να εξετάζονται άλλες ανάγκες ή άλλοι τρόποι καθησυχασμού του. Αν το φαγητό αποτελεί για την οικογένεια την εύκολη λύση για να καθησυχάζει το παιδί, είναι πιθανό το παιδί αυτό να συνεχίσει και ως ενήλικας να αντιλαμβάνεται σωματικές και συναισθηματικές ανάγκες ως μια απροσδιόριστη αίσθηση «πείνας», την οποία καθησυχάζει με φαγητό.

Συναισθηματικοί παράγοντες απομακρύνουν ουσιαστικά τον άνθρωπο από τους πραγματικούς λόγους για τους οποίους πρέπει να τρώει και να επιλέγει τη διατροφή του προκειμένου να φροντίσει σωστά τον εαυτό του. Η συνειδητοποίηση της συναισθηματικής διάθεσης που υποκρύπτεται στις μπουκιές που καταναλώνουμε καθημερινά ανεξέλεγκτα είναι σημαντική. Κάθε παχύσαρκος άνθρωπος δεν πάσχει απαραίτητα από κατάθλιψη, και κάθε άτομο που πάσχει από κατάθλιψη δεν είναι απαραίτητα υπέρβαρο. Παρ’ όλα αυτά η συσχέτιση που υφίσταται είναι σημαντική και η μία κατάσταση μπορεί να αποτελεί το κατάλληλο υπόστρωμα για την ανάπτυξη και, προπαντός, τη διαιώνιση της άλλης. Εξάλλου ο εαυτός μας, σε ψυχολογικό και βιολογικό επίπεδο, αποτελεί ένα ενιαίο και αδιαχώριστο σύνολο. Τα συναισθήματα καθορίζουν τη συμπεριφορά και μεταφράζονται εύκολα σε μια αρνητική ή θετική «εικόνα» της αυτοεκτίμησής μας. Είναι σημαντικό να γνωρίσουμε το σώμα μας και να το αγαπήσουμε.