Η κοινωνική φοβία ή το κοινωνικό άγχος χαρακτηρίζονται από επίμονο και έντονο φόβο του ατόμου να βρεθεί σε θέση γελοιοποίησης, ταπείνωσης ή αμηχανίας σε κοινωνικές καταστάσεις ή συνθήκες στις οποίες νιώθει εκτεθειμένο στην κριτική και αξιολόγηση των άλλων. Ο ίδιος αναγνωρίζει ότι ο συγκεκριμένος φόβος είναι υπερβολικός ή παράλογος, παρ’ όλα αυτά «αποφεύγει» συστηματικά οποιαδήποτε κατάσταση τον φέρνει στη δύσκολη αυτή θέση ή την «υπομένει» με άγχος και έντονη αίσθηση ενόχλησης. Καταστάσεις που προκαλούν τη φοβική αντίδραση αφορούν γενικά την παρουσία/ έκθεση σε κόσμο όπως, για παράδειγμα, την ομιλία σε κοινό αλλά και πληθώρα άλλων περιστάσεων στις οποίες νιώθει ότι οι άλλοι τον παρατηρούν και τον κρίνουν επειδή κάνει «λάθη», λέει «ανοησίες» ή δεν απαντά «σωστά» κι έτσι γελοιοποιείται.

Όταν «αναγκάζεται» να εμπλακεί σε μια κοινωνικά φοβική κατάσταση, το «άγχος αναμονής» είναι επίσης έντονο και μπορεί να φτάσει στα όρια του πανικού: τάση εφίδρωσης, ταχυπαλμίας, δυσκολία αναπνοής, συχνά και λιποθυμική τάση. Αλλά και όταν ακόμη η κατάσταση ελέγχεται, ο ίδιος είναι και πάλι πεπεισμένος ότι οι άλλοι έχουν εντοπίσει την τεράστια αμηχανία του και το «σοβαρό» πρόβλημα που τον διακατέχει. Νομίζει ότι όλοι τον κοιτούν, τον παρατηρούν και τον επικρίνουν. Νιώθει τους άλλους αυστηρούς και επικριτικούς, έτοιμους πάντοτε να τον καταδικάσουν με τα αρνητικά σχόλιά τους. Η κοινωνική του εικόνα απειλείται και νιώθει ότι αποτελεί το επίκεντρο κάθε κοινωνικής συνεύρεσης αλλά και της γελοιοποίησης που θα επέλθει. Ένα αίσθημα ντροπής και ταπείνωσης επικρατεί, το οποίο προβάλλεται στους άλλους που τον επικρίνουν και τον απορρίπτουν. Η αυτοεκτίμηση και το ηθικό του είναι χαμηλό και έχει την ανάγκη διαρκούς ενθάρρυνσης και υποστήριξης. Ως αποτέλεσμα της συναισθηματικής αυτής κατάστασης αλλά και του φαύλου κύκλου διαιώνισής της επέρχεται ουσιαστική μείωση της ποιότητας της καθημερινής ζωής αλλά και επιμέρους προβλήματα -κυρίως λόγω της αποφευκτικής συμπεριφοράς- στην προσωπική ή επαγγελματική ζωή.

Όπως αναμένεται, ένα κοινωνικά φοβικό άτομο αποφεύγει τις κοινωνικές συναναστροφές επομένως και τη γνωριμία και συναναστροφή με το άλλο φύλο καθώς μπορεί, αρχικά τουλάχιστον, να του διακινήσει όλα τα προαναφερθέντα συμπτώματα. Η αρχική προσέγγιση ιδιαίτερα μπορεί να διακινήσει έντονη αγωνία καθώς βιώνεται ως άμεση αξιολόγηση και προοπτική απόρριψης. Σε αυτές τις περιπτώσεις, το άγχος είναι πολύ έντονο και η γνωριμία τελεί εξαρχής σε τεντωμένο σχοινί καθώς το άτομο δεν λειτουργεί με ηρεμία και συγκρότηση. Έτσι, η συναισθηματική φόρτιση μεταφέρεται και στη σεξουαλική επαφή όπου μπορεί να προκύψει μια σεξουαλική δυσλειτουργία: στους άντρες με τη μορφή της στυτικής δυσλειτουργίας ή της πρόωρης/ ανασταλμένης εκσπερμάτισης και στις γυναίκες με τη δυσκολία/ απουσία διέγερσης ΄ή τη διαταραχή οργασμού. Στις περιπτώσεις κοινωνικής φοβίας, ο άντρας ή η γυναίκα φοβούνται ιδιαίτερα την πρώτη σεξουαλική επαφή σε μια νέα γνωριμία καθώς νιώθουν ότι  «εκεί θα αποκαλυφθεί η αλήθεια» και θα λάβουν την απόρριψη που θα τους συνθλίψει. Έτσι, δεν συνειδητοποιούν ότι αυτές οι σκέψεις καταστροφολογίας δημιουργούν έντονο άγχος και σε σωματικό επίπεδο: το σώμα, υπό τις δεδομένες συνθήκες, δεν λειτουργεί φυσιολογικά κατά τη σεξουαλική επαφή και επέρχεται η δυσλειτουργία.

Τέλος, όπως πάντα αναφέρεται σε όλες τις περιπτώσεις σεξουαλικών δυσλειτουργιών, η παρατεταμένη αγωνία, ο φόβος αλλά και οι πιθανές δυσλειτουργίες που προκύπτουν κατά τη σεξουαλική επαφή αποθαρρύνουν και απογοητεύουν σε σημαντικό βαθμό και το άτομο μπορεί να αρχίσει να χάνει την ερωτική του επιθυμία ή να αποφεύγει την ερωτική επαφή ή άλλες νέες γνωριμίες που θα τον βάλουν και πάλι σε αυτή τη δίνη άγχους, αγωνίας και αυτό-αξιολόγησης. Όσοι διατηρούν ακόμη σεξουαλικές επαφές δηλώνουν έλλειψη απόλαυσης και ευχαρίστησης.

Ερευνητικά δεδομένα

Η συσχέτιση κοινωνικής φοβίας και σεξουαλικών δυσλειτουργιών δεν έχει ακόμη διερευνηθεί διεξοδικά και η έρευνα βρίσκεται ακόμη σε αρχικά στάδια. Το ερώτημα όμως που τίθεται φαίνεται να ευσταθεί αν σκεφτεί κανείς ότι τα άτομα που εκδηλώνουν κοινωνική φοβία φοβούνται την «έκθεση» και τις διαπροσωπικές αλληλεπιδράσεις. Το σεξ προκαλεί και «αξιολογεί» και τους δύο αυτούς τομείς με τον πιο άμεσο τρόπο!

Αρχικές μελέτες μικρής εμβέλειας υποδεικνύουν ότι μπορεί να υφίσταται μια συσχέτιση μεταξύ κοινωνικής φοβίας και σεξουαλικών δυσλειτουργιών αλλά μια άμεση συσχέτιση δεν έχει ακόμη εξακριβωθεί ερευνητικά (1):

-Σε έρευνα που συμμετείχαν 40 άτομα που εκδήλωναν κοινωνική φοβία και 40 που δεν εκδήλωναν βρέθηκε ότι τα άτομα με τη διαταραχή εμφάνιζαν μια δυσκολία στη σεξουαλική διέγερση, τον οργασμό και την ικανότητα για ευχαρίστηση και ικανοποίηση. Οι γυναίκες με κοινωνική φοβία αντίστοιχα βρέθηκε να εμφανίζουν διαταραχή στη σεξουαλική επιθυμία, τη διέγερση, τη σεξουαλική δραστηριότητα γενικότερα και την ικανότητα για ευχαρίστηση και ικανοποίηση. Επιπλέον, οι άντρες με κοινωνικό άγχος ήταν πολύ πιο πιθανό να έχουν καταφύγει σε αγοραίο σεξ και οι γυναίκες να έχουν λιγότερους σεξουαλικούς παρτενέρ αλλά και αποχή από οποιαδήποτε σεξουαλική δραστηριότητα (1).

-Σε έρευνα που συμμετείχαν 30 άτομα με κοινωνική φοβία και 28 με διαταραχή πανικού, τα αποτελέσματα έδειξαν ότι το 75% των ατόμων με διαταραχή πανικού έναντι του 33% αυτών με κοινωνικό άγχος εμφάνιζαν σεξουαλικές δυσλειτουργίες. Το πιο συχνό πρόβλημα στους άντρες με κοινωνικό άγχος ήταν η πρόωρη εκσπερμάτιση.

Ερωτήματα προς διερεύνηση

-Όπως προαναφέρθηκε, οι ερευνητικές μελέτες δεν υποδεικνύουν ακόμη μια σημαντική συσχέτιση μεταξύ κοινωνικής φοβίας και σεξουαλικών δυσλειτουργιών, ακόμη περισσότερο δε μια σχέση αιτίας και αποτελέσματος. Η σεξουαλική δυσλειτουργία μπορεί να αποτελεί απλά ένα σύμπτωμα του κυρίως προβλήματος που είναι η κοινωνική φοβία. Στο σημείο αυτό τονίζεται χαρακτηριστικά ότι τα άτομα που εκδηλώνουν κοινωνικό άγχος έχουν ουσιαστικά σημαντικά θέματα με την έκθεση και το έντονο άγχος που την συνοδεύει. Δεν είναι παράξενο λοιπόν να σκεφτεί κανείς ότι και η σεξουαλική δραστηριότητα, που αποτελεί μια τόσο προσωπική υπόθεση έκθεσης, θα συνοδεύεται από δυσκολίες και προβλήματα.

-Η κοινωνική φοβία εντάσσεται κλινικά στις αγχώδεις διαταραχές. Παράλληλα, πολλά άτομα με σεξουαλικές δυσλειτουργίες εκδηλώνουν επίσης αγχώδεις διαταραχές και εύλογα τίθεται το ερώτημα αν το βασικό πρόβλημα είναι η αγχώδης διαταραχή ή η σεξουαλική δυσλειτουργία. Είναι γεγονός ότι το άγχος και η δυναμική του παίζουν έναν σημαντικό ρόλο στην παθογένεση και διατήρηση των σεξουαλικών δυσλειτουργιών.

-Ένα άτομο με κοινωνικό άγχος συχνά δεν διαθέτει κοινωνικές δεξιότητες και η δυναμική του προβλήματός του δεν του επιτρέπει και να τις αναπτύξει. Με άλλα λόγια, εμφανίζεται κοινωνικά «αδύναμος», δυναμική η οποία προφανώς επεκτείνεται και στη γνωριμία και συνεύρεση με το άλλο φύλο.

-Πολλές θεραπευτικές ουσίες που χρησιμοποιούνται στη φαρμακευτική αντιμετώπιση της κοινωνικής φοβίας, όπως οι εκλεκτικοί αναστολείς επαναπρόσληψης σεροτονίνης (selective serotonin reuptake inhibitors (SSRIs)) μπορεί να συγκαταλέγουν στις παρενέργειές τους τη σεξουαλική δυσλειτουργία.

Βιβλιογραφία

1. Sexual Dysfunction and Social Anxiety Disorder,
http://socialanxietydisorder.about.com/od/relateddisorders/a/Sexual-Dysfunction-And-Social-Anxiety-Disorder.htm

2. Bodinger L., Hermesh H., Aizenberg D. et al., 2002. Sexual function and behavior in social phobia. Journal of Clinical Psychiatry, 63(10):874-879.

3. Munoz V, Stravynski A. (2010). Social phobia and sexual problems: A comparison of social phobic, sexually dysfunctional and normal individuals. British Journal of Clinical Psychology, 49(1):53-66.

4. Figueira I., Possidente E., Marques C., Hayes K. (2001). Sexual dysfunction: a neglected complication of panic disorder and social phobia. Archives of Sexual Behavior, 30(4):369-377.

5. http://mentalhealth.answers.com/anxiety/can-social-anxiety-affect-you-sexually

6. G.R. Norton Ph.D., Derek Jehu F.B.Ps.S. (1984). The role of anxiety in sexual dysfunctions: A review. Archives of Sexual Behavior, 13(2):165-183.

7. Dunn K. M., Croft P.R., Hackett G.I. (1999). Association of sexual problems with social, psychological, and physical problems in men and women: a cross sectional population survey. Journal of Epidemiology & Community Health, 53:144-148.