«Πρέπει να τα καταφέρω… Γιατί δεν λειτουργώ… Θα την χάσω… Θα βρει κάποιον άλλο… Θα αποτύχω… Αν το μάθει κανείς… ».

«Δεν με θέλει… Δεν είμαι καλή στο σεξ… Πώς είναι έτσι το σώμα μου… Μόνο τον εαυτό του θέλει να ικανοποιεί… Αυτό δεν είναι σωστό… Με παραβιάζει… ».

Αυτές είναι μόνο ορισμένες από τις πολλές, δεκάδες αυτόματες αρνητικές σκέψεις που μπορεί να επικρατήσουν στο μυαλό και στην ψυχή κατά τη διάρκεια της ερωτικής επαφής. Είναι εκεί, διαμορφώνουν την ατμόσφαιρα της ερωτικής πράξης και, ουσιαστικά, δημιουργούν και το «σκηνικό» στο οποίο εκτυλίσσεται η σεξουαλική συνεύρεση. Οι δύο σύντροφοι νιώθουν αμήχανοι αλλά και τόσο αβοήθητοι που δεν μπορούν να ελέγξουν τις αρνητικές τους σκέψεις και να αλλάξουν την αρνητική ατμόσφαιρα που δημιουργείται σε αυτή την τόσο ιδιαίτερη στιγμή. Ο ρόλος των αυτόματων αρνητικών σκέψεων είναι σημαντικός και γι’ αυτό θα πρέπει να τις γνωρίσουμε καλύτερα! Ας ξεκινήσουμε!

Οι αυτόματες σκέψεις (automatic thoughts) αποτελούν έναν κεντρικό πυρήνα λειτουργίας του γνωστικού μας συστήματος αλλά και έναν τομέα που συχνά έχει προτεραιότητα στη μελέτη της γνωστικής θεραπείας καθώς είναι πιο άμεσα παρατηρήσιμος. Σύμφωνα με τον Beck (1), «οι αυτόματες σκέψεις είναι εικόνες ή σκέψεις που παρουσιάζονται ως αποτέλεσμα ενός γνωστικού σχήματος ή μιας κεντρικής άποψης που ενεργοποιείται σε μια συγκεκριμένη χρονική στιγμή. Έτσι, οι αυτόματες σκέψεις αντανακλούν το περιεχόμενο των πιο βασικών και «σιωπηλών» δομών του γνωστικού συστήματος. Αυτές οι εικόνες και σκέψεις αντανακλούν το νόημα που τα άτομα αποδίδουν σε μια δεδομένη κατάσταση και συνδέονται βαθιά με τη συναισθηματική και συμπεριφοριστική απόκρισή τους σε αυτό το γεγονός».

Είναι σαφές ότι οι αυτόματες σκέψεις παίζουν έναν σημαντικό ρόλο στην ψυχική λειτουργία του ατόμου καθώς βέβαια και στην εκδήλωση ψυχοπαθολογίας και τους διάφορους τρόπους έκφρασής της. Οι αυτόματες σκέψεις χρησιμοποιούνται συχνά για την καλύτερη αντίληψη και κατανόηση ενός ψυχολογικού προβλήματος, τις θεμελιώδεις απόψεις του ατόμου αλλά και τον καλύτερο τρόπο προσέγγισης στη θεραπεία και τα αποτελέσματά της. Όπως χαρακτηριστικά αναφέρεται, είναι μια παράμετρος που εκδηλώνεται και τίθεται σε παρατήρηση άμεσα και χειροπιαστά. Παράλληλα, πολλές διαγνωστικές κατηγορίες ψυχοπαθολογίας ονομάζονται και βάσει του περιεχομένου των αρνητικών σκέψεων που τις συνοδεύει (για παράδειγμα, η αγοραφοβία, η κοινωνική φοβία κ.ά. ) (2).

Στον τομέα της σεξουαλικής λειτουργίας οι αυτόματες σκέψεις φαίνεται να καθορίζουν τις περισσότερες παραμέτρους λειτουργικότητας του ατόμου: το κίνητρο, την επιθυμία, τη διέγερση, τη δυνατότητα απώλειας ελέγχου κατά τη διάρκεια της επαφής, τον οργασμό κοκ. Παράλληλα, γίνεται εύκολα αντιληπτός και ο «αυτόματος» τρόπος με τον οποίο μπορούν να επηρεάσουν την ατμόσφαιρα αλλά και τη διάθεση που εκδηλώνεται κατά τη διάρκεια της σεξουαλικής επαφής. Οι Pedro J. Nobre Ζ. Jose & Pinto-Gouveia (2) αναφέρουν ότι σημαντικός αριθμός ερευνητικών εργασιών περιγράφει και αποδεικνύει το ρόλο των γνωστικών παραμέτρων στη σεξουαλική λειτουργία, πιο συγκεκριμένα του γνωστικού περισπασμού (cognitive distraction), της εστίασης της προσοχής (attentional focus) και των σκέψεων που αφορούν την απαίτηση απόδοσης κατά τη διάρκεια της σεξουαλικής πράξης (performance demand thoughts).

Οι Maria Manuela Peixoto & Pedro Nobre (2015) (3) αναφέρουν ότι τα αποτελέσματα εργαστηριακών ερευνών υποδεικνύουν ότι τα ερεθίσματα που προκαλούν γνωστικό περισπασμό οδηγούν σε μείωση της ερωτικής διέγερσης σε άντρες και γυναίκες (4, 5, 6, 7, 8). Επιπλέον το γνωστικό-συναισθηματικό μοντέλο σεξουαλικών δυσλειτουργιών (cognitive-affective model of sexual dysfunctions) που πρότεινε ο Barlow (1986) (9) υπέδειξε ουσιαστικά ότι τα άτομα που δεν εμφανίζουν κάποια σεξουαλική δυσλειτουργία εστιάζουν την προσοχή τους σε ερωτικά σήματα και ερεθίσματα, σε αντίθεση με εκείνα (άντρες και γυναίκες) που εκδηλώνουν σεξουαλική δυσλειτουργία και εστιάζουν την προσοχή τους σε αρνητικές σκέψεις ή σε άλλα μη ερωτικά θέματα.

Οι Dove and Wiederman (10) έδειξαν επίσης ότι τα ερεθίσματα που προκαλούν γνωστικό περισπασμό σε γυναίκες (εστίαση της προσοχής σε θέματα που αφορούν την εικόνα του σώματος ή την απόδοση στο σεξ παρά σε ερωτικά ερεθίσματα) συνδέονται και με χαμηλότερα επίπεδα σεξουαλικής ικανοποίησης και χαμηλότερο ποσοστό εκδήλωσης οργασμού κατά τη διάρκεια της σεξουαλικής επαφής.

Πιο πρόσφατες έρευνες εστιάζουν περισσότερο στο περιεχόμενο των αυτόματων σκέψεων κατά τη διάρκεια της σεξουαλικής επαφής σε δείγματα ετερόφυλων αντρών και γυναικών με ή χωρίς σεξουαλική δυσλειτουργία. Τα ευρήματα υποδεικνύουν ότι οι γυναίκες που εκδηλώνουν σεξουαλική δυσλειτουργία εμφανίζουν περισσότερες αυτόματες σκέψεις που σχετίζονται με την αποτυχία, την αίσθηση ότι «αποκόβονται» συναισθηματικά από τη διαδικασία της ερωτικής πράξης, δηλαδή «είναι σαν να μην εκεί», την αίσθηση απουσίας στοργής από το σύντροφό τους αλλά και τη σεξουαλική κακοποίηση. Οι αυτόματες σκέψεις τους που σχετίζονται με ερωτικά ερεθίσματα είναι φυσικά πολύ λιγότερες.

Στους άντρες τα ευρήματα έδειξαν περισσότερες αρνητικές σκέψεις που σχετίζονται με την αναμονή αποτυχίας, την ανησυχία σχετικά με θέματα στύσης, την εστίαση σε θέματα που αφορούν την ηλικία και την εικόνα σώματος και, βέβαια, πολύ λιγότερες αυτόματες σκέψεις που σχετίζονται με ερωτικά ερεθίσματα και θέματα. Επιπλέον τα ερευνητικά δεδομένα έδειξαν ότι στους άντρες οι αυτόματες σκέψεις που αφορούν την ανησυχία για τη στύση και η απουσία ερωτικών σκέψεων προβλέπουν χαμηλότερα επίπεδα ερωτικής επιθυμίας (11, 12) και στυτική δυσλειτουργία (13).

Ένας αριθμός ερευνητικών μελετών έχει εστιάσει περισσότερο στη μελέτη θεμάτων φύλου, με άλλα λόγια στις διαφορές που εκδηλώνονται μεταξύ αντρών και γυναικών όσον αφορά θέματα φύλου. Τα δεδομένα έδειξαν ότι στους άντρες το περιεχόμενο των αυτόματων σκέψεων επικεντρώνεται περισσότερο σε σκέψεις που αφορούν επιθετικές συμπεριφορές και την απόδοση κατά τη διάρκεια της σεξουαλικής πράξης, ενώ στις γυναίκες αφορά περισσότερο θέματα θυματοποίησης και ανησυχίας για την εικόνα σώματος (14, 15, 16, 17). Γενικότερα, όπως αναφέρεται, οι έρευνες αυτές υποδεικνύουν μια διαφοροποίηση σε θέματα φύλου. Πιο συγκεκριμένα, στους άντρες η εστίαση της προσοχής αφορά περισσότερο σε θέματα λειτουργικότητας ή μη της στύσης, ενώ στις γυναίκες σε θέματα που αφορούν την εικόνα σώματος ή ερεθίσματα που αφορούν την αίσθηση μιας άσχημης εξωτερικής εμφάνισης.

Τέλος, είναι σημαντικό να αναφερθεί και το ερευνητικό εργαλείο που έχει δημιουργηθεί και χρησιμοποιείται σε πολλές σχετικές ερευνητικές μελέτες, ένα ειδικό ερωτηματολόγιο, το Sexual Modes Questionnaires – SMQ (18). Πρόκειται για ένα εργαλείο που έχει δημιουργηθεί για να καταχωρεί και να αξιολογεί τις αυτόματες σκέψεις, τα συναισθήματα και τη σεξουαλική απόκριση κατά τη διάρκεια της σεξουαλικής δραστηριότητας. Η εκδοχή του Sexual Modes Questionnaires – SMQ που αφορά τους άντρες περιέχει 30 ερωτήσεις που αναφέρονται σε 5 παραμέτρους: την αναμονή αποτυχίας, την αγωνία/ ανησυχία για θέματα στύσης, την αγωνία/ ανησυχία σχετικά με θέματα ηλικίας και λειτουργικότητας του σώματος, τις αρνητικές σκέψεις σχετικά με το σεξ και την απουσία ερωτικών σκέψεων. Η εκδοχή του Sexual Modes Questionnaires – SMQ που αφορά τις γυναίκες αποτελείται από 33 ερωτήσεις που αξιολογούν 6 παραμέτρους: τη σεξουαλική κακοποίηση, την αναμονή αποτυχίας ή «αποκοπής» από τη σεξουαλική στιγμή, την έλλειψη στοργής από το σύντροφο, τη σεξουαλική παθητικότητα και αίσθηση απώλειας ελέγχου, τη χαμηλή εικόνα σώματος και την απουσία ερωτικών σκέψεων.

Αναφέρουμε ορισμένα χαρακτηριστικά παραδείγματα (18):

Sexual Modes Questionnaires – SMQ για τους άντρες (18):

-Θα ήταν καλύτερα να πεθάνω από το να είμαι έτσι.
-Αυτή τη φορά δεν μπορώ να την απογοητεύσω.
-Θα με αντικαταστήσει με κάποιον άλλον.
-Είμαι καταδικασμένος σε αποτυχία.
-Δεν μπορώ να την ικανοποιήσω.
-Πρέπει να έχω στύση.
-Το πέος μου δεν ανταποκρίνεται.
-Τι σκέφτεται για μένα;
-Τι θα γινόταν αν οι άλλοι μάθαιναν ότι είμαι ανίκανος;
-Δεν είναι τόσο εκδηλωτική όσο παλιότερα…
-Έχω αρχίσει και γερνάω.
-Αν δεν κορυφώσω τώρα δεν θα μπορέσω αργότερα.
-Αν αποτύχω και πάλι είμαι χαμένη περίπτωση.
-Δεν θα είναι ποτέ το ίδιο… κλπ.

Sexual Modes Questionnaires – SMQ για τις γυναίκες (18):

-Πώς μπορώ να ξεφύγω από αυτή την κατάσταση;
-Δεν είναι τόσο εκδηλωτικός όσο παλιότερα…
-Θέλει να ικανοποιεί μόνο τον εαυτό του.
-Μόνο το σεξ σκέφτεται.
-Έχω γίνει χοντρή/ άσχημη.
-Με παραβιάζει.
-Δεν ικανοποιώ το σύντροφό μου.
-Πρέπει να δείξω ότι ενδιαφέρομαι.
-Αυτό είναι αηδιαστικό.
-Δεν είμαι τόσο ελκυστική όσο παλαιότερα…
-Δεν μπορώ να νιώσω τίποτα.
-Αν αρνηθώ να κάνω σεξ μαζί του θα με απατήσει.
-Με αγαπάει μόνο εάν είμαι καλή στο κρεβάτι.
-Δεν πρέπει να πάρω εγώ την πρωτοβουλία κλπ.

Βιβλιογραφία

(1). Beck, A.T. (1967). Depression: Causes and treatment. Philadelphia: University of Pennsylvania Press.

(2). Pedro J. Nobre Ζ. Jose & Pinto-Gouveia (2008): Differences in Automatic Thoughts Presented During Sexual Activity Between Sexually Functional and Dysfunctional Men and Women. Cognitive Therapy Research, 32:37-49.

(3). Maria Manuela Peixoto & Pedro Nobre (2015):Automatic thoughts during sexual activity, distressing sexual symptoms, and sexual orientation: Findings from a web-survey. Journal of Sex & Marital Therapy.

(4). Abrahamson, D. J., Barlow, D. H., Sakheim, D. K., Beck, J. G., & Athanasiou, R. (1985). Effects of distraction on sexual responding in functional and dysfunctional men. Behavior Therapy, 16, 603-616.

(5). Adams, A. E., Haynes, S. N., & Brayer, M. A. (1985). Cognitive distraction in female sexual arousal. Psychohysiology, 22, 689-696.

(6). Beck, J. G., Barlow, D. H., Sakheim, D. K., & Abrahamson, D. J. (1987). Shock threat and sexual arousal: The role of selective attention, thought content, and affective states. Psychophysiology, 24, 165-172.

(7). Elliott, A. N. & O’ Donohue, W. T. (1997). The effects of anxiety and distraction on sexual arousal in a nonclinical sample of heterosexual women. Archives of Sexual Behavior, 26, 607-624.

(8). Farkas, G. M., Sine, L. E, & Evans, I. M. (1979). The effects of distraction, performance demand, stimulus explicitness and personality on objective and subjective measures of male sexual arousal. Behaviour Research and Therapy, 17, 25-32.

(9). Barlow, D. H. (1986). Causes of sexual dysfunction: The role of anxiety and cognitive interference. Journal of Consulting and Clinical Psychology, 54, 140-148.

(10). Dove, N. L. & Wiederman, M. W. (2000). Cognitive distraction and women’s sexual functioning. Journal of Sex and Marital Therapy, 26, 67-78.

(11). Carvalho, J. & Nobre, P. (2011a). Biopsychosocial determinants of men’s sexual desire: Testing an integrative model. Journal of Sexual Medicine, 8, 754-763.

(12). Carvalho, J. & Nobre, P. (2011b). Predictors of men’s sexual desire: The role of psychological, cognitive-emotional, relational and medical factors. Journal of Sex Research, 48 (2-3), 254-262.

(13). Nobre, P. (2010). Psychological determinants of erectile dysfunction: Testing a cognitive-emotional model. Journal of Sexual Medicine, 7, 1429-1437.

(14). Byers, E. S., Purdon, C., & Clark, D. A. (1998). Sexual intrusive thoughts of college students. Journal of Sex Research, 35, 359-369.

(15). Meana, M. & Nunnink, S. E. (2006). Gender differences in the content of cognitive distraction during sex. Journal of Sex Research, 43, 59-67.

(16). Nelson, A. L. & Purson, C. (2011). Non-erotic thoughts, attentional focus, and sexual problems in a community sample. Archives of Sexual Behavior, 40, 395-406.

(17). Purdon, C. & Holdaway, L. (2006). Non-erotic thoughts: Content and relation to sexual functioning and sexual satisfaction. Journal of Sex Research, 43, 154-162.

(18). Nobre, P. J., & Pinto-Gouveia, J. (2003). Sexual modes questionnaire: Measure to assess the interaction between cognitions, emotions and sexual response. Journal of Sex Research, 40, 368-382.