Τα δώρα είναι απολύτως συνυφασμένα με την εορταστική ατμόσφαιρα των Χριστουγέννων. Όλοι τις ημέρες των γιορτών περιμένουν να πάρουν αλλά και να δώσουν δώρα σε αγαπημένα πρόσωπα, συγγενείς, φίλους, συναδέρφους και πολλούς ακόμη. Τα παιδιά ακόμη περισσότερο καθώς τα δώρα, είτε με τη μορφή του αγαπημένου τους Αι-Βασίλη ή ακόμη και των τριών μάγων με τα δώρα, αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι της μεγάλης γιορτής και της χαράς που την συνοδεύει.

Τα παιδιά χαίρονται πολύ όταν οι μεγάλοι, και ιδιαίτερα οι γονείς τους, τους κάνουν δώρα, γιατί μέσω του δώρου νιώθουν ότι οι άλλοι τα αγαπούν και τα σκέφτονται. Ότι είναι στοργικοί και ενθαρρυντικοί μαζί τους και ότι ενδιαφέρονται για αυτά. Νιώθουν επίσης ότι επιβραβεύονται και αυξάνεται το ενδιαφέρον τους για πολλές δραστηριότητές τους: θέλουν απλά να γίνουν «καλύτερα» σε όλα! Για αυτό και τα Χριστούγεννα είναι η πιο αγαπημένη γιορτή των παιδιών. Περιμένουν με αγωνία να περάσουν οι μέρες και να έρθουν τα Χριστούγεννα ρωτώντας καθημερινά αν πλησιάζουν, πότε θα έρθουν, πόσο μακριά είναι ακόμα… Η ανυπομονησία τους αυτή έχει βέβαια άμεση σχέση και με την αναμονή των δώρων.

Συχνά όμως η «μαγική» και συμβολική σημασία του χριστουγεννιάτικου δώρου δεν διατηρείται και χάνεται σε ανούσια πράγματα. Έτσι, το νόημα και η ουσία της συμβολικής αυτής χειρονομίας αποκτούν μια εντελώς διαφορετική χροιά και το δώρο, και η εορταστική ατμόσφαιρα των Χριστουγέννων επίσης, χάνουν την πνευματική τους διάσταση. Τι μπορεί να συμβαίνει αλήθεια;

Τα Χριστούγεννα ως κατανάλωση
Πολλοί άνθρωποι παρασύρονται να πιστεύουν ότι θα καταλάβουν καλύτερα τα Χριστούγεννα αν ξοδέψουν περισσότερα, αν αγοράσουν περισσότερα και πιο ακριβά δώρα. Έτσι οδηγούνται συχνά και στην αγορά κάτι εξαιρετικά ακριβού για τα παιδιά τους, ή σε αγορά ποσότητας παιχνιδιών θεωρώντας ότι έτσι τους δίνουν μεγαλύτερη αξία, περισσότερη προσοχή ή ότι τους προσφέρουν κάτι καλύτερο. Πιστεύουν επίσης ότι το ακριβό δώρο ή τα πολλά δώρα ενδιαφέρουν περισσότερο το παιδί, ότι το ευχαριστούν περισσότερο και ότι έτσι το ίδιο δεν νιώθει μειονεκτικά ανάμεσα στα άλλα παιδιά.

Αίσθηση ανικανοποίητου
Τα παιδιά επηρεάζονται από την έντονη αίσθηση καταναλωτισμού και εμπλέκονται και τα ίδια σε ένα συναίσθημα διαρκούς αναμονής για «κάτι περισσότερο», για «όλο και πιο πολύ», «για κάτι ακόμη …». Δεν είναι λίγες οι φορές που ανοίγουν τα δώρα τους στο χριστουγεννιάτικο δέντρο και, αφού έχουν ανοίξει και το τελευταίο πακέτο, το βλέμμα τους αρχίζει να εκφράζει μια απογοήτευση, γκρινιάζουν για τα δώρα που πήραν, την ποσότητά τους κλπ. «Αυτό είναι όλο;», μπορεί να πουν χαρακτηριστικά… Ή, «πού είναι τα άλλα;», σαν να μην έφταναν αυτά που έχουν ήδη λάβει. Φαίνεται, σε αυτές τις περιπτώσεις, ότι τα παιδιά έχουν μάθει να εστιάζουν τη σημασία των Χριστουγέννων σε εξωτερικά ερεθίσματα (τα δώρα, το φαγητό, τα χρήματα κλπ.) και σε επιφανειακές πηγές ευχαρίστησης, που είναι όμως από τη φύση τους στιγμιαίες και τους αφήνουν τελικά ένα αίσθημα μελαγχολίας και ανικανοποίητου.

Αντιστάθμισμα προσοχής και αγάπης
Παράλληλα το ίδιο το παιδί μπορεί να έχει συνηθίσει οι γονείς του ή και άλλα σημαντικά πρόσωπα της ζωής του να «εξαγοράζουν» το χρόνο που θα έπρεπε να περνούν και να απολαμβάνουν μαζί του με δώρα, και μάλιστα πολύ ακριβά δώρα. Το ίδιο όμως νιώθει την έλλειψη της προσοχής αλλά και το αίσθημα «κενού» που τη συνοδεύει και είναι ήδη θυμωμένο για αυτό. Θέλει τα πολλά δώρα ως αντιστάθμισμα της αγάπης αλλά και επειδή έτσι νομίζει ότι θα «γεμίσει» συναισθηματικά και θα χαρεί περισσότερο. Όταν η χαρά αυτή δεν έρχεται, η απογοήτευσή του είναι πραγματικά πολύ μεγάλη. Γκρινιάζει, θυμώνει και γίνεται ιδιαίτερα απαιτητικό γιατί αυτή τη «συμφωνία» έχει μάθει να τηρεί: να δικαιούται πολλά υλικά αγαθά σε αντιστάθμισμα του χρόνου και της προσοχής που δεν λαμβάνει.

Ίσως όμως αυτή τη χρονιά μπορούμε να χαρίσουμε ένα διαφορετικό δώρο στα παιδιά μας: Να μην τους το δώσουμε απλά, αλλά να παίξουμε μαζί τους με το δώρο που τους χαρίζουμε. Να αφιερώσουμε χρόνο για να το ανοίξουμε μαζί, να το στήσουμε ή να το ξεστήσουμε, να το συναρμολογήσουμε, να παίξουμε και να διασκεδάσουμε μαζί. Η χαρά σε αυτό το «μοίρασμα» είναι πολύ μεγάλη και η χαρά των παιδιών τότε γίνεται πραγματικά τεράστια!

Αμοιβαιότητα
Πολύ συχνά επίσης ρωτάμε τα παιδιά τι δώρα θέλουν αλλά ξεχνάμε να τα ρωτήσουμε για τα δώρα που εκείνα θα χαρίσουν στους άλλους γιατί υποθέτουμε ότι αυτό δεν τα ενδιαφέρει ή ότι δεν τους αρέσει πολύ. Θα μπορούσαμε όμως να αρχίσουμε να συμπεριλαμβάνουμε και τα παιδιά στην αναζήτηση δώρων για αγαπημένα πρόσωπα και να τους εμφυσούμε την έννοια της αμοιβαιότητας. Να τα αφήσουμε να σκεφτούν αρκετά σε ποιους θέλουν να χαρίσουν ένα δώρο, τι δώρο θέλουν να χαρίσουν, τι δώρο ταιριάζει σε κάθε έναν, πώς θα το βρουν και πώς θα του το προσφέρουν. Βέβαια, δεν μπορούμε να περιμένουμε ότι το παιδί θα ενθουσιαστεί από την πρώτη φορά όταν του ζητήσουμε να διαλέξει ένα δώρο για κάποιον άλλον. Η χαρά της προσφοράς προς τους άλλους αναπτύσσεται σταδιακά, καλλιεργείται και μαθαίνεται. Το παιδί όμως κολακεύεται από την αίσθηση ευθύνης που αναλαμβάνει και ικανοποιείται όταν νιώθει ότι η γνώμη του είναι σημαντική και μπορεί να συνεισφέρει με την άποψή του στους άλλους.

Μη δημιουργική έκφραση
Τα Χριστούγεννα τις περισσότερες φορές προσφέρονται «έτοιμα» στα παιδιά, μη επιτρέποντάς τους την ελεύθερη και δημιουργική έκφραση: μια «έτοιμη» γιορτή στο σχολείο που την έχει σχεδιάσει η δασκάλα, ο στολισμός στο σπίτι ή στο σχολείο που τον έχουν σκεφτεί ή πραγματοποιήσει άλλοι, ένα ποίημα που θα το πουν απ’ έξω και ανακατωτά και πολλά άλλα. Σαν να μην θεωρείται σημαντικό αλλά και να μην «επιτρέπεται» στα παιδιά να παρέμβουν δημιουργικά και να δημιουργήσουν για εκείνα το χριστουγεννιάτικο τοπίο που εκείνα επιθυμούν.

Κατά τον ίδιο τρόπο, τα παιδιά δεν καλούνται ποτέ να ετοιμάσουν τα ίδια τα δώρα που θα χαρίσουν στους άλλους. Να βρουν τα υλικά για αυτά τα δώρα, να αναζητήσουν ιδέες και να αφιερώσουν χρόνο για να τα δημιουργήσουν: μια κούκλα, ένα αστεράκι, μια φάτνη, έναν φιόγκο… Να αναζητήσουν στην ιδέα των Χριστουγέννων, που διεγείρει ως μαγικό παραμύθι τη φαντασία τους, ιδέες και δημιουργική έμπνευση για την κατασκευή των δώρων που θα χαρίσουν.

Αυτό είναι ένα ακόμη σημαντικό δώρο που μπορούν να λάβουν τα παιδιά αυτά τα Χριστούγεννα: την ευκαιρία να δημιουργήσουν τα ίδια τα δώρα που θα χαρίσουν στους άλλους!

Το δώρο ως κίνητρο
Πολλές φορές γίνεται κακή χρήση των δώρων όταν αυτά χρησιμοποιούνται ως απειλή, τιμωρία ή ανταμοιβή. Ιδιαίτερα τα Χριστούγεννα λειτουργούν συχνά ως ένας γενικός απολογισμός της χρονιάς που πέρασε: αν το παιδί είχε καλή συμπεριφορά στο σχολείο, αν ήταν ήσυχο, αν είχε καλή επίδοση και καλούς βαθμούς κλπ. Η υλική ανταμοιβή σε αυτές τις περιπτώσεις δεν βοηθά στη συνειδητοποίηση και την καλλιέργεια σημαντικών αξιών. Το δώρο υπό μορφή ανταμοιβής για τους καλούς βαθμούς και την καλή απόδοση στο σχολείο πρέπει να αποφεύγεται γιατί τότε το παιδί δεν μελετά για το βαθμό ή το «μπράβο», αλλά για την ανταμοιβή. Το σχολείο επίσης έτσι χάνει την «αξία» του, εμφανίζεται ως καταναγκαστικό έργο και ως ένα εμπόδιο το οποίο πρέπει να ξεπεραστεί για να αποκτήσει το παιδί το επιθυμητό, δηλαδή το δώρο!

Τα παιχνίδια που χρειάζονται τα παιδιά
Τα παιδιά την ώρα που παίζουν δημιουργούν μια φανταστική πραγματικότητα που τους επιτρέπει να επεξεργάζονται με το δικό τους προσωπικό τρόπο τις καθημερινές εμπειρίες και τα ερεθίσματα που λαμβάνουν. Το παιχνίδι αποτελεί για αυτά μια μοναδική ευκαιρία για εξέλιξη και μάθηση καθώς μετατρέπει τα ερεθίσματα που εισπράττονται σε μια δική τους κατανοητή γλώσσα. Το παιχνίδι λοιπόν πρέπει να δραστηριοποιεί το παιδί και να το εμπλέκει σε αυτή τη διαδικασία, και όχι να είναι απλά εντυπωσιακό.

Για αυτό και τα παιδιά συχνά παραμερίζουν ένα καινούργιο πολύπλοκο παιχνίδι ή ένα παιχνίδι που είναι μια πιστή αντιγραφή της πραγματικότητας σε κάθε του λεπτομέρεια προς χάρη ενός πιο απλού αντικειμένου που μπορεί όμως να εξάψει περισσότερο τη φαντασία τους και να τα εμπλέξει συναισθηματικά και δημιουργικά. Μπορεί να ασχοληθούν με τις ώρες με τα πιο απλά δώρα και αντικείμενα, όπως μια ξύλινη σφεντόνα, ένα μουσικό όργανο, ένα παράξενο και διαφορετικό αντικείμενο, ή οτιδήποτε άλλο ένας ενήλικας θα χαρακτήριζε ως άχρηστο -αν όχι σκουπίδι-, το οποίο όμως τα μαγεύει περισσότερο και πολλές φορές εις βάρος ενός ακριβότερου, εμπορικού παιχνιδιού.

Δεν είναι τυχαίο ότι τα παιδιά μπορεί ν’ ανοίξουν με ενθουσιασμό τα πακέτα που βρίσκονται κάτω από το Χριστουγεννιάτικο δέντρο, αλλά πολύ σύντομα να παραμερίσουν το περιεχόμενό τους και να αφοσιωθούν σε ένα μικροπράγμα κυριολεκτικά που τους χάρισε κάποιος ο οποίος μάλιστα κάθεται και τους το δείχνει, εξηγώντας τη χρήση και τη λειτουργία του, λέγοντάς τους ιστορίες που ταξιδεύουν στη σφαίρα της φαντασίας τους. Τα παιδιά αναγνωρίζουν την αξία του απλού δώρου που δίνει φτερά στη φαντασία και τη δημιουργικότητά τους.

«Μαθήματα χρηματοοικονομικών»
Αν τα οικονομικά της οικογένειας δεν αντέχουν πολύ, ίσως και αυτό αποτελεί μια μοναδική ευκαιρία «εισαγωγής» των παιδιών στην έννοια των χρημάτων, της αξίας τους, της διαχείρισης, της κατανάλωσης και της αποταμίευσης. Οι γονείς μπορούν να εξηγήσουν στο παιδί ότι φέτος δικαιούται ένα συγκεκριμένο χρηματικό ποσό για την αγορά παιχνιδιών, το οποίο δεν μπορεί να ξεπεραστεί και αν θέλει κάτι περισσότερο θα πρέπει να χειριστεί κατάλληλα τις οικονομίες του και το χαρτζιλίκι του καθ’ όλη τη διάρκεια της χρονιάς για να αγοράσει κάτι ακριβότερο.

Θα διαπιστώσουν ίσως με έκπληξη ότι μια τέτοια διαδικασία εξάπτει τη φαντασία των παιδιών, τα εμπλέκει σε νέους ρόλους στους οποίους θέλουν να εμπλακούν και να πειραματιστούν και δεν τους αφήνει αίσθηση στέρησης ή απογοήτευσης. Παράλληλα, τους διδάσκει ότι η διαδικασία της απολαβής αλλά και της προσφοράς δώρων απαιτεί σκέψη και η ικανοποίηση των επιθυμιών κόπο και προσωπική προσπάθεια.

Τα όρια
Η οριοθέτηση και το «όχι» αποτελούν σημαντικό μέρος της όλης διαδικασίας. Αν δεν έχουμε τη δυνατότητα μπορούμε να αρνηθούμε ένα ακριβό δώρο στο παιδί ή να του προτείνουμε κάτι εναλλακτικά. Παράλληλα μπορούμε να εγκρίνουμε την επιλογή ενός συγκεκριμένου δώρου και αν πρόκειται για κάτι που αντιτίθεται στις αρχές μας, π.χ. ένα πιστό αντίγραφο μαχαιριού, να του πούμε ότι δεν γίνεται να διαλέξει αυτό το παιχνίδι αλλά ότι μπορούμε να το βοηθήσουμε να σκεφτεί για να επιλέξει κάτι άλλο. Οι ισορροπίες εδώ είναι λεπτές γιατί το παιδί πολλές φορές ζητά κάτι εμπορικό επειδή το έχουν όλα τα παιδιά, και σε αυτή την περίπτωση εμείς δεν το εγκρίνουμε. Έχει ανάγκη να ταυτιστεί με τα άλλα παιδιά και να αποτελέσει μέρος τους, ενώ εμείς του ζητάμε να διαφοροποιηθεί και να κάνει κάτι «διαφορετικό».

Πρόκειται πράγματι για μια ευαίσθητη ισορροπία στην οποία χρειάζεται να επιστρατεύσουμε δημιουργικά τη φαντασία μας τραβώντας τη διαχωριστική γραμμή στο σημείο που θα είναι καλύτερα για όλους!

Ενοχές
Η δυσκολία οριοθέτησης λεπτών ισορροπιών, π.χ. η άρνηση ενός ακριβού δώρου ή των πολλών δώρων, αφορά κυρίως το βάρος των ενοχών που φέρει κάθε γονιός ότι μπορεί να είναι «ανεπαρκής» στο ρόλο του. Ότι δεν έχει κάνει αυτά που έπρεπε, ότι το παιδί δεν τον αγαπά, δεν τον εκτιμά ή ότι έχει λείψει πολλές ώρες από το σπίτι και αυτό δεν του το συγχωρεί. Το βάρος αυτών των συναισθημάτων είναι επώδυνο και εξαιρετικά δύσκολο στο χειρισμό. Για αυτό και το παραμικρό «όχι» που λέμε στο παιδί και ζωγραφίζει αίσθηση δυσαρέσκειας και απογοήτευσης στο πρόσωπό του γίνεται ένα ιδιαίτερο βάρος για το γονιό που νιώθει για μια ακόμη φορά ότι το έχει απογοητεύσει. Ενώ όλα γίνονται πιο εύκολα αν απλά του πει «ναι»… σε όλα!

Η οριοθέτηση όμως είναι σημαντική γιατί η στάση απέναντι στο παιδί που του λέει «κάνε ό, τι θέλεις» στέλνει αντιθέτως ένα μήνυμα αδιαφορίας και παραίτησης εκ μέρους του γονέα μετατρέποντας τη ζωή του σε μια εμπειρία χαοτική που το τρομάζει.

Αυτά τα Χριστούγεννα μπορούμε να προσπαθήσουμε να δούμε τα δώρα με μια άλλη ματιά, όχι μόνο ως υποχρέωση ή ενοχή, ως κάτι ακριβό ή φθηνό, ή ως απλά αντικείμενα που ανταλλάσσονται μεταξύ των ανθρώπων. Τα αντικείμενα εξάλλου, όπως όλοι καλά γνωρίζουμε, φθείρονται και δεν έχουν διάρκεια. Η αγάπη και η ζεστασιά της ανάμνησής τους διαρκεί για πάντα. Τα δώρα που εμείς οι ίδιοι κατασκευάζουμε έχουν μια ξεχωριστή ομορφιά και ζεστασιά. Τα δώρα που εμείς περιτυλίγουμε και συσκευάζουμε αποτελούν μια μοναδική προσφορά! Ευκαιρία για περισσότερη προσωπική εμπλοκή και ανεύρεση μιας άλλης προσωπικής διάστασης στο μαγικό τοπίο των δώρων των Χριστουγέννων!