Τριήμερο Βιωματικό Εργαστήριο

Διάρκεια: 3 συναντήσεις, (3 x 3 1/2 ώρες)

Κοινό: Ενήλικες

 

Εισαγωγή – Θεωρία

Η ηλικία βιώνεται συνήθως ως ένα βιολογικό δεδομένο (δηλ. πόσα χρόνια έχει ζήσει κανείς) παρατηρώντας κυρίως τις αλλαγές στο σώμα και την εξωτερική εμφάνιση, τις δυνάμεις, τις αντοχές που μειώνονται καθώς μεγαλώνουμε και, βέβαια, το χρόνο που κυλά και τρέχει στην κοινή πορεία που διανύουμε όλοι προς το θάνατο… Η ηλικία όμως αποτελεί και ένα ψυχικό και συμβολικό γεγονός με τις δικές του εσωτερικές σημασιοδοτήσεις, επιθυμίες και συγκρούσεις.

Σε πολλές θεωρητικές προσεγγίσεις της ψυχολογίας και της ψυχοθεραπείας έχουν διατυπωθεί στάδια ψυχο-συναισθηματικής ανάπτυξης του ανθρώπου με βάση την ηλικία. Στην ψυχανάλυση, για παράδειγμα, κάθε ηλικιακή φάση αντιστοιχεί σε μια οργάνωση της λίμπιντο, δηλαδή σε έναν τρόπο με τον οποίο το υποκείμενο ικανοποιεί, απωθεί ή μεταθέτει την επιθυμία του. Ο Σίγκμουντ Φρόιντ παρουσίασε συστηματικά τη θεωρία των ψυχοσεξουαλικών σταδίων ανάπτυξης στο έργο του “Three Essays on the Theory of Sexuality” (1905), σύμφωνα με την οποία κάθε ηλικιακή φάση αντιστοιχεί σε μια ιδιαίτερη οργάνωση της λίμπιντο. Από το στοματικό έως το γεννητικό στάδιο, η ανάπτυξη του ατόμου συνοδεύεται από συγκρούσεις μεταξύ των ενορμήσεων και των απαγορεύσεων της πραγματικότητας. Παράλληλα, η ψυχική ηλικία δεν προχωρά γραμμικά· συχνά παλινδρομεί σε πρώιμα στάδια όταν οι εσωτερικές συγκρούσεις ενεργοποιούνται.

Ο Erik Erikson (1950) επέκτεινε το φροϋδικό μοντέλο, προτείνοντας μια ψυχοκοινωνική θεώρηση της ανάπτυξης. Κάθε ηλικία αντιπροσωπεύει μια βασική υπαρξιακή σύγκρουση (π.χ. εμπιστοσύνη έναντι δυσπιστίας, ταυτότητα έναντι σύγχυσης ρόλων, ακεραιότητα έναντι απόγνωσης), μέσα από την οποία το Εγώ επαναδομείται. Η ηλικία αποκτά έτσι υπαρξιακό και κοινωνικό νόημα καθώς σχετίζεται με την ικανότητα του υποκειμένου να νοηματοδοτεί την εμπειρία του μέσα στο χρόνο και να ενσωματώνει την απώλεια ως αναγκαίο στοιχείο της ζωής.

Και άλλες θεωρητικές προσεγγίσεις της ψυχολογίας και της ψυχοθεραπείας έχουν διατυπώσει τη δική τους θεώρηση/στάδια ψυχο-συναισθηματικής ανάπτυξης του ανθρώπου σε σχέση με την ηλικία και το πεδίο αυτό αποτελεί ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον θέμα προς αναζήτηση σχετικών πηγών στη βιβλιογραφία. Άλλα σημαντικά παραδείγματα αποτελούν: ο Jean Piaget που επικεντρώθηκε στην ανάπτυξη της σκέψης και της κατανόησης του κόσμου παρουσιάζοντας τέσσερα γνωστικά στάδια ανάπτυξης του ατόμου. Οι John Bowlby & Mary Ainsworth που εισήγαγαν τη “Θεωρία δεσμού” (Attachment theory) περιγράφοντας τις φάσεις συναισθηματικής σύνδεσης του ανθρώπου. Η Ανθρωπιστική προσέγγιση (Humanistic approach) του Carl Rogers που δεν παρουσιάζει στάδια αυστηρά καθορισμένα βάσει ηλικίας, αλλά περιγράφει την αναπτυξιακή πορεία του ανθρώπου προς την αυτοπραγμάτωση. Αλλά και η Jane Loevinger, λιγότερο γνωστή στο ευρύ κοινό, πρότεινε τη Θεωρία εξέλιξης του Εγώ (Ego development theory), μια από τις πιο σημαντικές στη μελέτη της ψυχολογικής ωρίμανσης και της προσωπικής ανάπτυξης του ατόμου.

Σε αυτό το εργαστήριο όμως θα διερευνήσουμε βιωματικά τι σημαίνει για τον καθένα μας η ηλικία μας, όχι ως αριθμός, αλλά ως εμπειρία, στάση ζωής και αίσθηση του εαυτού. Η ηλικία δεν είναι αυτό που δείχνει το ημερολόγιο, αλλά το πώς κάθε άνθρωπος έχει βιώσει, επεξεργαστεί και εσωτερικεύσει τα στάδια της ζωής του. Δύο άνθρωποι 40 ετών μπορεί να είναι ψυχικά σε πολύ διαφορετικές ηλικίες… Κάποιος μπορεί να είναι ήδη “ηλικιωμένος” αλλά και κάποιος άλλος να μην έχει ξεκινήσει ακόμα να ζει…

Ας εξερευνήσουμε λοιπόν τη δική μας ιστορία…

 

Συνάντηση 1η: «Η ηλικία μου σήμερα”

Στόχος: Σύνδεση με τον εαυτό στο παρόν και αναγνώριση συναισθημάτων της τρέχουσας ηλικίας.

 

Υλικά

– Ένα μπαλάκι για το παιχνίδι γνωριμίας της ομάδας.

– Κάρτες ψυχοθεραπείας ή φωτογραφίες/εικόνες που έχουν συλλεχθεί από διάφορα έντυπα.

– Χαρτόνια (Α3 ή Α2), ψαλίδια, κόλλα.

– Περιοδικά, εφημερίδες και άλλα αποκόμματα από διάφορα έντυπα.

– Στυλό, μολύβια, μαρκαδόροι, νερομπογιές, κηρομπογιές & ακρυλικά.

– Πινέλα

– Ύφασμα, σπάγκος.

– Μικροαντικείμενα & “found objects” (κουμπιά, παλιά κοσμήματα / μεταλλικά στοιχεία, κουτιά, ετικέτες, χάντρες, φύλλα δέντρων ή αποξηραμένα λουλούδια κ.ά.).

– Ειδικά “εφήμερα” (ετικέτες, vintage εισιτήρια, παλιές αποδείξεις ή χειρόγραφα, σφραγίδες, κομμένα σχέδια κ.ά.).

 

Εκκίνηση εργαστηρίου – Γνωριμία

Η συνάντηση ξεκινά με τη διατύπωση του θέματος και τι σκοπεύουμε να δουλέψουμε σήμερα προχωρώντας άμεσα σε γνωριμία των μελών της ομάδας.

 

Παιχνίδι γνωριμίας

Χρησιμοποιούμε ένα μπαλάκι. Κάθε μέλος που παίρνει το μπαλάκι:

-Λέει το όνομά του και το πετά σε κάποιον άλλον.

 

Στη συνέχεια:

-«Πες το όνομά σου” και μια πρόταση για το λόγο που επέλεξες αυτό το εργαστήριο σήμερα.

-«Πες το όνομά σου” και μια λέξη ή εικόνα που συνδέεις με την ηλικία σου σήμερα».

 

Αφού τα ονόματα έχουν ειπωθεί αρκετές φορές, η άσκηση αυτή μπορεί να συνεχιστεί και με άλλες οδηγίες χωρίς την αναφορά των ονομάτων.

Για παράδειγμα: Όποιος λαμβάνει το μπαλάκι στα χέρια του μπορεί να κάνει:

-Μια πόζα για το πώς νιώθει για την ηλικία του σήμερα.

-Μια αστεία γκριμάτσα για το πώς νιώθει για την ηλικία του σήμερα.

-Έναν χαρακτηριστικό ήχο για το πώς νιώθει για την ηλικία του σήμερα.

 

Κύρια δράση

Τα μέλη της ομάδας καλούνται να καθίσουν κάτω, σε κύκλο, και στη μέση του κύκλου τοποθετούνται απλωμένες κάρτες ψυχοθεραπείας (εάν δεν υπάρχουν κάρτες ψυχοθεραπείας μπορούν να χρησιμοποιηθούν φωτογραφίες αλλά και εικόνες που έχουν συλλεχθεί από διάφορα έντυπα από το συντονιστή).

Οι κάρτες ψυχοθεραπείας αποτελούν ένα εργαλείο αφήγησης και αυτογνωσίας και περιλαμβάνουν αφαιρετικά, μυθικά και συμβολικά μοτίβα: πλάσματα, τοπία, σύμβολα, ανθρώπινες μορφές. Δεν είναι «κυριολεκτικές» εικόνες αλλά ανοιχτές σε ερμηνείες, ώστε να λειτουργούν ως καθρέφτης του εσωτερικού κόσμου του αφηγητή.

Μέσα από τις εικόνες αυτές ο συμμετέχων καλείται να κάνει συνειρμούς και να πλάσει μια ιστορία – όχι απαραίτητα ρεαλιστική, αλλά συμβολική και προσωπική. Η θεραπευτική τους αξία έγκειται στη δυνατότητα της προβολής: ο αφηγητής μπορεί να εκφράσει συναισθήματα, επιθυμίες ή βιώματα μέσα από τις μορφές και τα μοτίβα των εικόνων, χωρίς να χρειάζεται να μιλήσει άμεσα για τον εαυτό του. Η ιστορία γίνεται έτσι ένας ασφαλής ενδιάμεσος χώρος μεταξύ εσωτερικού και εξωτερικού κόσμου, όπου το άτομο μπορεί να πειραματιστεί με νοήματα, να μεταμορφώσει δύσκολες εμπειρίες και να ανακαλύψει νέες προοπτικές.

– Τα μέλη της ομάδας καλούνται να επιλέξουν μια κάρτα ψυχοθεραπείας που να αναπαριστά το σημερινό θέμα της συνάντησης: πώς νιώθουν για την ηλικία τους σήμερα. Η διαδικασία αυτή χρειάζεται χρόνο ώστε να μπορέσουν να παρατηρήσουν όλες τις κάρτες και να επιλέξουν εκείνη που τους “μιλάει” περισσότερο.

– Αφού έχουν όλοι επιλέξει μια κάρτα, καλούνται να παρατηρήσουν την κάρτα, να νιώσουν τους συνειρμούς και τα συναισθήματα που τους διακινεί και να “περιπλανηθούν” νοερά μέσα σε αυτά…

– Στη συνέχεια, γίνονται ζευγάρια και μοιράζονται την εμπειρία τους. Όσο είναι σημαντικό να μιλήσουν οι ίδιοι για το βίωμά τους άλλο τόσο είναι σημαντικό να ακούσουν και την περιγραφή του συνομιλητή τους.

– Αφού έχουν ειπωθεί όλα αυτά, στα ζευγάρια, καλούνται να αναπαραστήσουν με το σώμα/στάση σώματος ως ένα άγαλμα την περιγραφή που άκουσαν από το συνομιλητή τους.

 

 

– Αν μιλούσαν τα αγάλματα τι θα μας έλεγαν; Ας ακούσουμε μια φράση.

– Στη συνέχεια, τα αγάλματα κινούνται, ζωντανεύουν, περιπλανιούνται στο χώρο, χορεύουν… Οι εμπειρίες, οι κινήσεις, οι αισθήσεις μπορούν να «μεταφραστούν» σε χρώμα, υφή ή εικόνα…

– Στην κίνηση αυτή συναντούν και γνωρίζουν και τα άλλα αγάλματα και δημιουργείται ένας “κήπος αγαλμάτων”. Γνωρίζονται και ανταλλάσσουν έναν χαιρετισμό…

– … και η εικόνα του κήπου των αγαλμάτων παγώνει! Κάθε συμμετέχων τώρα με τη σειρά του μπορεί να βγει για λίγο από τη θέση του, να περιπλανηθεί και να παρατηρήσει αυτό το νέο κήπο αγαλμάτων! Τι βλέπει, τι ακούει;

 

Δημιουργία mixed media collage

Αυτή η εμπειρία/ εικόνα από τον κήπο αγαλμάτων ας αποτυπωθεί τώρα σε ένα mixed media collage (κολάζ μεικτών τεχνικών).

 

 

Τι τίτλο δίνει ο καθένας στο έργο του;

 

Μοίρασμα & αναστοχασμός

«Τι βλέπω στον εαυτό μου μέσα από το έργο που έφτιαξα;»

Κλείσιμο με μια λέξη ή φράση.

 

Συνάντηση 2η: «Οι ηλικίες μέσα μου – ένα ταξίδι στις ηλικίες…»

Στόχος: Εξερεύνηση παρελθόντος και “εσωτερικών” ηλικιών, σύνδεση με μνήμες και εμπειρίες.

Σε αυτή τη συνάντηση τα μέλη της ομάδας έχουν ενημερωθεί ότι χρειάζεται να φέρουν δύο αντικείμενα από το σπίτι τους, καθένα από μια διαφορετική σημαντική περίοδο της ζωής τους.

 

Υλικά

– Ρολό χαρτί ακουαρέλας, ψαλίδια.

– Στυλό, μολύβια, χρωματιστά μολύβια, μαρκαδόροι, νερομπογιές, κηρομπογιές & ακρυλικά.

– Πινέλα.

 

Εκκίνηση εργαστηρίου

Όρθιοι σε κύκλο: Τα μέλη της ομάδας συστήνονται με τα δύο αντικείμενα που έχουν φέρει λέγοντας μια φράση αλλά και με μια στάση σώματος/πόζα.

Αν μιλούσε αυτή η πόζα τι θα είχε να μας πει;

 

Κύρια δράση

– Οι συμμετέχοντες καλούνται να ζωγραφίσουν μια εικαστική γραμμή ζωής (time line) που να αναπαριστά τα στάδια της ζωής τους έτσι όπως οι ίδιοι τα ορίζουν βάσει της συναισθηματικής τους σημασίας αλλά και τις ηλικίες που τους καθόρισαν.

Για το λόγο αυτό κόβουν από το ρολό χαρτί ακουαρέλας ένα κομμάτι χαρτί ανάλογα με το μέγεθος που οι ίδιοι επιθυμούν για να αποτυπώσουν την εικαστική γραμμή ζωής τους. Θέλουν ένα χαρτί σε μεγάλο μήκος χωρίζοντάς το σε πολλά στάδια; Ή μήπως θέλουν να επιλέξουν έναν άλλο τρόπο αποτύπωσης; Ο καθένας δουλεύει ελεύθερα και επιλέγει τον τρόπο έκφρασης που του ταιριάζει καλύτερα.

 

 

– Στη συνέχεια και αφού έχει ολοκληρωθεί η εικαστική γραμμή ζωής καλούνται να τοποθετήσουν σε αυτή και τα δύο αντικείμενα που έχουν φέρει: Σε ποια στιγμή της ζωής τους παίρνουν θέση αυτά τα αντικείμενα;

– Όταν όλοι έχουν ολοκληρώσει την παραπάνω διαδικασία τα έργα απλώνονται στο χώρο, ως μια μικρή έκθεση, για να μπορούν όλοι να περιηγηθούν ανάμεσά τους και να τα παρατηρήσουν.

– Όποιος νιώθει έτοιμος μπορεί να ξεκινήσει να παρουσιάζει το έργο του και ακολουθούν και τα άλλα μέλη της ομάδας.

 

Μοίρασμα & αναστοχασμός

«Τι βλέπω στον εαυτό μου μέσα από το έργο που έφτιαξα; Πώς ήταν το ταξίδι μου στις ηλικίες»;

Κλείσιμο με μια λέξη ή φράση.

 

Συνάντηση 3η: «Η ηλικία που ονειρεύομαι – ένα ταξίδι στο μέλλον…»

Στόχος: Προσανατολισμός στο μέλλον, οραματισμός του πώς αντιλαμβάνομαι τον εαυτό μου στο μέλλον και πώς θέλω πραγματικά να είναι η ζωή μου. Ποια ηλικία φαντάζομαι ως «ιδανική» και ποιες επιθυμίες, ανάγκες ή φόβοι συνδέονται με αυτή…

Σε αυτή τη συνάντηση τα μέλη της ομάδας έχουν ενημερωθεί ότι χρειάζεται να έχουν φέρει μαζί τους τα έργα που δημιούργησαν στις δύο προηγούμενες συναντήσεις: το κολλάζ μικτών τεχνικών και την εικαστική γραμμή ζωής (time line).

 

Υλικά

– Ρολό χαρτί ακουαρέλας, ψαλίδια.

– Στυλό, μολύβια, χρωματιστά μολύβια, μαρκαδόροι, νερομπογιές, κηρομπογιές & ακρυλικά.

– Πινέλα.

 

Εκκίνηση εργαστηρίου

Παιχνίδι με το χρόνο:

– Ζέσταμα

– Κίνηση σαν παιδί, έφηβος, ενήλικας, ηλικιωμένος.

– Εναλλαγές ρυθμού, ενέργειας, στάσης σώματος, ομιλίας.

 

Άσκηση: «Η μηχανή του χρόνου»

Δημιουργείται νοερά στο χώρο ή πραγματικά (χρησιμοποιώντας κάποιο έπιπλο/αντικείμενο) η “μηχανή του χρόνου”. Κάθε μέλος της ομάδας “περνά” από τη “μηχανή του χρόνου” και “βγαίνει” στο μέλλον!

 

 

Πώς είναι εκεί; Σε ποια ηλικία είναι; Σίγουρα έχει κανείς να δει πολλά σε αυτό το νέο «χρόνο-χώρο»…

 

Κύρια δράση

– Θα δουλέψουμε και σήμερα με την εικαστική γραμμή ζωής αποτυπώνοντας και το μέλλον. Πώς το είδαμε στη μηχανή του χρόνου, πώς αλλιώς το φανταζόμαστε… Ας το αποτυπώσουμε στην εικαστική γραμμή ζωής.

– Τοποθετείται στην εικαστική γραμμή ζωής και το κολάζ μεικτών τεχνικών που δημιουργήθηκε στην πρώτη συνάντηση.

– «Γράψε μια σελίδα από το ημερολόγιο του μελλοντικού σου εαυτού στην ηλικία που ονειρεύεσαι. Τι σκέφτεσαι; Με τι ασχολείσαι; Τι σε ευχαριστεί»;

 

 

Μοίρασμα & αναστοχασμός

«Τι βλέπω στον εαυτό μου μέσα από το ημερολόγιο του μέλλοντος; Πώς βίωσα αυτό το ταξίδι της ζωής; Το ταξίδι στις ηλικίες μου;

Κλείσιμο με μια κοινή φράση ή τραγούδι.