“Η απομάκρυνση ήταν κάτι που συνέβαινε κάθε μέρα καθώς ένιωθα διαρκώς να αποβαίνουν μάταιες οι προσπάθειες για επικοινωνία και συνεννόηση με τους γονείς μου. Τους έλεγα τι με ενοχλούσε και όλο λάμβανα υποσχέσεις για κάτι καλύτερο, ότι θα αλλάξουν τα πράγματα, αλλά, τελικά, πάντα όλα έμεναν σε ένα επιφανειακό επίπεδο… Και, στο τέλος, ένιωθα πάντα το ίδιο σοκ απογοήτευσης, κατάμουτρα, όσο κι αν είχα εξηγήσει, όσο κι αν είχα πει τόσες φορές τι με προσβάλλει τόσο πολύ… Τα ίδια και τα ίδια, συνέχεια… Σαν να μην άκουγαν ποτέ, σαν να μην ήθελαν να με δουν και να δεχτούν αυτό που είμαι! Ένιωθα ότι με κοροϊδεύουν μες στα μούτρα μου και ότι δεν τους νοιάζει, ότι είμαι τρελή που τους λέω κάποια πράγματα… Τι νόημα είχε λοιπόν; Κάθε φορά να γκρεμίζομαι και να διαλύομαι έτσι… Αποφάσισα να μην ξαναμιλήσω στους γονείς μου και να κόψω κάθε επικοινωνία! Έχω να μιλήσω με τους γονείς μου τέσσερα χρόνια και νιώθω ανακούφιση να πω την αλήθεια… Δεν θέλω επαφές μαζί τους… Ελπίζω να κρατήσει αυτό…”.

Κατερίνα, 29 ετών

Είναι γεγονός ότι οι περισσότεροι άνθρωποι σοκάρονται και τους κάνει εντύπωση όταν ακούν έναν νεαρό άνθρωπο να λέει ότι έχει αποκοπεί από τους γονείς του, ότι δεν μιλάνε πια και ότι έχει διακόψει κάθε επικοινωνία. Η συντριπτική πλειοψηφία των περιπτώσεων βέβαια, αφορά το ενήλικο παιδί να αποκόπτεται από τους γονείς και όχι το ανάποδο, είναι σημαντικό να σημειωθεί αυτό. Υπάρχει τόσος πόνος ή απλά εμείς το νιώθουμε αυτό όταν ακούμε για μια τέτοια περίπτωση καθώς συγκρίνουμε με τη δική μας οικογένεια και τον πόνο θα μας προκαλούσε η δική μας αποκοπή από τα μέλη της; Πώς γίνεται να “κόψει” κανείς τόσο στενές σχέσεις;

Ας εξετάσουμε τους λόγους που μπορεί να συμβαίνει αυτό λαμβάνοντας υπόψη ότι η λίστα είναι ενδεικτική, αφού σίγουρα υπάρχουν και άλλοι, αρκετοί λόγοι, που συμβάλλουν στη δημιουργία μιας τόσο τραυματικής κατάστασης:

Για να “κόψεις” μια σχέση θα πρέπει πρώτα να έχει δημιουργηθεί αυτή η σχέση

Ένα πρώτο σημαντικό σημείο παρανόησης λοιπόν είναι να κατανοήσουμε ότι για να “κόψεις” μια σχέση θα πρέπει πρώτα να έχει δημιουργηθεί αυτή η σχέση, να έχεις δεθεί, να έχεις συνδεθεί με τον άλλο άνθρωπο. Όσο και αν φαίνεται παράξενο, έως εξωπραγματικό, δεν εξυπακούεται ότι έχει πάντα συνδεθεί συναισθηματικά ένας γονέας με το παιδί του και ένα παιδί με τον γονέα του. Μπορεί να συγκατοικούν στο ίδιο σπίτι, να φροντίζει πρακτικά ο ένας τον άλλον αλλά, ψυχικά, να μην έχει δημιουργηθεί μια συναισθηματική σύνδεση και, κυρίως, να μην υπάρχει επικοινωνία. Δυστυχώς, μπορεί να ισχύει αυτό και, βέβαια, η απομάκρυνση, σε αυτές τις περιπτώσεις, δεν σημαίνει κάτι το ιδιαίτερο και επίπονο, βασικά για το παιδί.

Περιπτώσεις παραμέλησης και κακοποίησης

Αποτελεί ένα ταμπού η αναφορά σε γονείς που τελικά δεν ενδιαφέρονται για τα παιδιά τους ή που αυτά δεν αποτελούν προτεραιότητά τους ή, σε άλλες, πιο συγκαλυμμένες πράξεις παραμέλησης, όπως, για παράδειγμα, το να λείπουν οι γονείς συνέχεια από το σπίτι, να δουλεύουν συνέχεια, να ταξιδεύουν συνέχεια κοκ. Μπορεί, βέβαια, τα πράγματα να έχουν υπάρξει και πολύ χειρότερα και να γίνεται λόγος για περιπτώσεις κακοποίησης, σωματικής και ψυχικής, που το παιδί αργεί να συνειδητοποιήσει ή δεν έχει άμεσα τη δυνατότητα να απομακρυνθεί. Όταν όμως του δοθεί η ευκαιρία να απομακρυνθεί, “κόβει” για πάντα τους δεσμούς προκειμένου να γλιτώσει από την κακοποιητική συμπεριφορά αλλά και την ανάμνηση τόσων χρόνων αγωνίας και θλίψης.

Έλεγχος και αυταρχισμός

Μια οικογένεια μπορεί να είναι πολύ αυταρχική και ο διαρκής έλεγχος να μην αφήνει τα μέλη της να αναπνεύσουν κυριολεκτικά και να αναπτυχθούν. Πρόκειται για οικογένειες που λειτουργούν εν είδει στρατοπέδου θα λέγαμε, χωρίς καμία ελαστικότητα, με νόμους και κανόνες, υπακούοντας σε αυτούς και στον αρχηγό που συνήθως τις “διοικεί”. Σε αυτές τις περιπτώσεις, το παιδί που μεγαλώνει με τους ελεγκτικούς/αυταρχικούς γονείς νιώθει ότι “πνίγεται”, ότι “στριμώχνεται” διαρκώς να υπακούσει σε επιθυμίες άλλων και η απομάκρυνση φαίνεται να αποτελεί και μονόδρομο προς την ελευθερία και την αίσθηση ατομικότητας.

Συγχωνευτικές σχέσεις

Παρόμοια, μια πολύ στενή σχέση με τους γονείς που σε “πνίγει” και στην οποία δεν είναι ευδιάκριτα τα όρια της ατομικότητας είναι επίσης καταπιεστική για το παιδί που νιώθει να το κατακλύζει κυριολεκτικά αυτή η σχέση και να “χάνεται” διαρκώς μέσα σε μια ασαφή διάκριση των δικών του επιθυμιών και του γονέα μη μπορώντας να κερδίσει μια στοιχειώδη αίσθηση ταυτότητας. Η απομάκρυνση και η διαρραγή αυτής της σχέσης αποτελούν ίσως και τον μοναδικό τρόπο να κερδίσει κανείς την ατομικότητά του και να βρει το δρόμο του στη ζωή. Να αναπνεύσει για να προχωρήσει…

Διαφορετικές αξίες και τρόπος ζωής

Μπορεί, βέβαια, τα πράγματα να έχουν εξελιχθεί έτσι που μην υπάρχει πλέον σεβασμός για τους γονείς και τις αξίες ζωής που έχουν καλλιεργήσει. Το παιδί νιώθει ότι δεν εκτιμά πια τον γονέα, ούτε αυτά που λέει, ούτε τις πράξεις του και ότι κάθε μέρα που του μιλά προδίδονται τα λόγια του. Εδώ μπορεί να γίνεται λόγος και για ανεκπλήρωτες προσδοκίες του παιδιού που ήθελε να πιστεύει άλλα πράγματα για τους γονείς του και έχει πλέον απογοητευτεί.

Διαζύγιο/χωρισμός

Το διαζύγιο και ο χωρισμός μπορεί να φέρουν απομάκρυνση και αποξένωση στη σχέση ενός γονέα με το παιδί του. Σημαντικό ρόλο εδώ παίζουν οι συνθήκες και ο τρόπος διαχείρισης του διαζυγίου από τη μεριά των γονιών: αν έχουν προκύψει έντονες συγκρούσεις και ιδιαίτερα μπροστά στα παιδιά, εάν οι γονείς κατηγορούν ή υπονομεύουν ο ένας τον άλλον προσπαθώντας να πάρουν το παιδί με το μέρος τους. Εδώ αναφέρεται και ο όρος γονεική αποξένωση (parental alienation) που υπονοεί μια κατάσταση στην οποία ο ένας γονιός συστηματικά χρησιμοποιεί διάφορες στρατηγικές προκειμένου να επηρεάσει, να απομακρύνει, να αποξενώσει και, τελικά, να κάνει “πλύση εγκεφάλου” στο παιδί πετυχαίνοντας την αποστασιοποίησή του από τον άλλο γονέα.

Γενικότερα, βέβαια, είναι σαφές ότι με ένα διαζύγιο προκύπτουν νέες και δύσκολες δυναμικές, όπως για παράδειγμα, η συχνότητα με την οποία βλέπει ένας γονιός το παιδί του, η διαχείριση διαφόρων θεμάτων της καθημερινότητας, η ένταξη του παιδιού σε μια μικτή πλέον οικογένεια καθώς ο γονιός μπορεί να αποκτήσει και άλλα παιδιά κοκ. Στο σημείο αυτό αξίζει να αναφερθεί και η περίπτωση της επιρροής που μπορεί να προκύψει από τον νέο/α σύντροφο του γονέα ή και της ζήλιας που πιέζει ουσιαστικά προς μια σταδιακή απομάκρυνση γονέα και παιδιού.

“Ή εγώ ή οι γονείς σου…”

Σε κάποιες περιπτώσεις βέβαια η αποξένωση από τους γονείς μπορεί να οφείλεται και στο/η νέα σύντροφο του ενήλικου παιδιού που για διάφορους λόγους επιδιώκει την αποξένωση του/ης συντρόφου του/ης από τους γονείς. Βιβλιογραφικά, στο σημείο αυτό, αναφέρονται και περιπτώσεις κακοποίησης στις οποίες ο σύντροφος του ενήλικου παιδιού διαρκώς διαβάλλει τα μέλη της πατρικής οικογένειας καλλιεργώντας αμφιβολίες για το αν οι οικογενειακές σχέσεις ήταν ποτέ σταθερές και ασφαλείς. Απώτερος σκοπός εδώ είναι ο απόλυτος έλεγχος που είναι τόσο εκτεταμένος που το θύμα δεν αισθάνεται ασφαλές να επικοινωνήσει με τους δικούς του – και οι επικοινωνίες μπορεί να παρακολουθούνται και να χειραγωγούνται από τον ελεγκτικό σύντροφο.

Προβλήματα ψυχικής υγείας και εξαρτήσεων