Είναι γεγονός ότι σε μια πολυκατοικία καλούμαστε να συνυπάρξουμε με ανθρώπους που δεν γνωρίζουμε και δεν έχουμε επιλέξει, διαφορετικής ηλικίας, κοινωνικής προέλευσης και αξιακού συστήματος, αλλά σε μεγάλη εγγύτητα! Είναι εντυπωσιακό πραγματικά αν σκεφτεί κανείς πόσο κοντά αλλά και πόσο μακριά βρισκόμαστε από το γείτονά μας! Συχνά μας χωρίζουν ελάχιστα τετραγωνικά μέτρα! Το στοιχείο αυτό, δηλαδή το να είναι κάποιος “οικείος” αλλά και τόσο “ξένος” παράλληλα, μπορεί να “ξυπνά” στον καθένα μας διαφορετικές αντιδράσεις και αμυντικούς μηχανισμούς, ανάλογα με τα βιώματά μας:
-καχυποψία
-επιθετικότητα
-παθητική επιθετικότητα
-ανταγωνιστικότητα
-ανάγκη ελέγχου
-αμφιθυμία
Οι αντιδράσεις αυτές γεννιούνται και σε ένα πλαίσιο έλλειψης μιας κουλτούρας συλλογικότητας αλλά και οικονομικής πίεσης – τα κοινόχρηστα, οι εργασίες συντήρησης, τα προβλήματα διαχείρισης, όλα μαζί προστίθενται και το μείγμα γίνεται εκρηκτικό! Παράλληλα, οι περισσότερες πολυκατοικίες δεν έχουν μια συστηματική επικοινωνία μεταξύ των ενοίκων. Οι συνελεύσεις γίνονται συνήθως μόνο «όταν υπάρχει πρόβλημα». Απουσιάζει η κουλτούρα του διαλόγου και της κοινής απόφασης. Όταν λείπει η επικοινωνία, ο άλλος γίνεται “ο αντίπαλος” – και κάθε μικρή διαφωνία διογκώνεται.
Τέλος, είναι ενδιαφέρον να αναφερθεί και η έννοια της “οικιακής επικράτειας”. Στην ψυχολογία του χώρου υπάρχει ο όρος territorial behavior, δηλαδή η τάση του ανθρώπου να προστατεύει το «χώρο» του. Στην πολυκατοικία, τα όρια είναι ασαφή:
– Πού τελειώνει το δικό μου μπαλκόνι και πού αρχίζει η ιδιοκτησία του άλλου;
– Ποιος έχει “δικαίωμα” να παρκάρει μπροστά στην είσοδο;
Όταν το άτομο νιώθει ότι παραβιάζεται ο προσωπικός του χώρος, ενεργοποιείται ένα ένστικτο άμυνας που εκδηλώνεται συνήθως ως θυμός, επιθετικότητα ή παθητική αντίσταση. Η ενεργοποίηση αυτή μπορεί να φτάσει και στο σημείο της απο-προσωποποίησης, δηλαδή ο άλλος, ο γείτονας, “παύει” να είναι ένας άνθρωπος ο οποίος έχει χαρακτηριστικά, συναισθήματα, καθημερινά προβλήματα κοκ., και γίνεται μόνο “ο θόρυβος που με ξυπνά τα μεσημέρια”, “η πόρτα που κλείνει απότομα και με ενοχλεί” κοκ.
Πολιτισμικά, η ελληνική κοινωνία χαρακτηρίζεται από ισχυρό αίσθημα ατομικότητας και χαμηλό επίπεδο εμπιστοσύνης προς τους θεσμούς. Η πολυκατοικία, ως μορφή συλλογικής οργάνωσης χωρίς αυστηρή ιεραρχία, αντικατοπτρίζει αυτή την έλλειψη εμπιστοσύνης. Ο καθένας διεκδικεί το “δίκιο” του, συχνά εις βάρος της κοινότητας.
Μια πολυκατοικία μπορεί να λειτουργήσει συλλογικά αλλά χρειάζεται εμπιστοσύνη, επικοινωνία και καλή πρόθεση. Στις περισσότερες περιπτώσεις οι συγκρούσεις στις πολυκατοικίες δεν αποτελούν ένδειξη “κακίας” αλλά αποτέλεσμα της ανθρώπινης συνύπαρξης σε περιορισμένο χώρο. Η κατανόηση των ψυχολογικών μηχανισμών που τις προκαλούν – ανάγκη για έλεγχο, προστασία του χώρου, ανάγκη για αναγνώριση και αυτο-επιβεβαίωση – μπορεί να βοηθήσει στην πρόληψη και τη διαχείρισή τους.
