Η κρίση αυτοπεποίθησης χαρακτηρίζει πολλούς εφήβους σε αυτό το στάδιο της ζωής τους και χρειάζεται υπομονή και ευαίσθητη καθοδήγηση προκειμένου να μπορέσουν να βρουν οι ίδιοι έναν δημιουργικό δρόμο εξέλιξης αποφεύγοντας την έντονη αυτοκριτική και την τελειοθηρία.

Σύμφωνα με την Chapman (1), οι έφηβοι ενδιαφέρονται ιδιαίτερα για τη δημιουργία αναπαραστατικής Τέχνης που βασίζεται στην άμεση παρατήρηση και τη μνήμη. Έλκονται από θέματα με τα οποία μπορούν να ταυτιστούν αλλά και από θέματα που αφορούν ανθρώπους, συμπεριλαμβανομένης και της αυτοπροσωπογραφίας. Παράλληλα, τους αρέσουν ιδιαίτερα και τα φανταστικά θέματα, τα θέματα επιστημονικής φαντασίας, ακόμη και η αναπαράσταση ανθρωπόμορφων πλασμάτων καθώς θέτουν για εκείνους μια διανοητική πρόκληση.

Ένα θέμα που χαρακτηρίζει ιδιαίτερα τους εφήβους και σχετίζεται άμεσα και με το αντικείμενο της παρούσας εργασίας αφορά τις αντιθέσεις που χαρακτηρίζουν τον συγκινησιακό τους βίο. «Ταλαντεύονται ανάμεσα στην αισιοδοξία και τον κυνισμό, την έκσταση και την απελπισία, την αυτοπεποίθηση και το φόβο. Γι’ αυτό και τα θέματα που βασίζονται σε αντίθετες έννοιες, όπως η αγάπη και το μίσος, η αθωότητα και η ενοχή, η επιτυχία και η αποτυχία, μπορούν να ωθήσουν στην προσωπική εξερεύνηση των ζητημάτων που απασχολούν τον έφηβο… Τα θέματα που αντιπαραβάλλουν τις αφηρημένες μορφές της τάξης και τις διάχυτες ψυχικές διαθέσεις μπορούν να αποτελέσουν κίνητρο για δημιουργία Τέχνης: ήσυχος-θορυβώδης, βίαιος-ήρεμος, ελαφρύς-βαρύς, κομψός-κραυγαλέος» (1).

Γενικότερα, οι έφηβοι εύκολα θα απορρίψουν την Τέχνη και θα την θεωρήσουν «σαν περιττή διακόσμηση» εάν δεν συνδεθεί και με κάτι που να αγγίζει την υπαρξιακή τους κατάσταση. Γι’ αυτό και είναι σημαντικό να δίνεται ένα ερέθισμα ή μια οδηγία που να συνδέεται και με ιστορικούς παραλληλισμούς και να συνοδεύεται και από μια διαπολιτισμική τοποθέτηση (σύνδεση με στοιχεία της καθημερινής ζωής, ήθη και έθιμα κλπ.) ή  σύνδεση με διαπολιτισμικά σύμβολα. Παράλληλα, με αυτό τον τρόπο, δίνεται και η ευκαιρία εξερεύνησης σε διάφορα επίπεδα σύγκρισης.

Η μάσκα

«Η μάσκα είναι ένα σχεδόν ιερό αντικείμενο, ένα αντικείμενο που ακολουθεί τον ανθρώπινο πολιτισμό από τη γέννηση του, ένα εργαλείο μεταμόρφωσης που καμιά φορά μοιάζει μαγικό» (2). Η χρήση της ξεκίνησε ουσιαστικά από την τελετουργία και απλώθηκε σε πολλές πλευρές του πολιτισμού και για διαφορετικές χρήσεις. Για το λόγο αυτό τις μάσκες τις συναντάμε σε όλες τις περιοχές του πλανήτη, από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα, σε διάφορες μορφές και εκφράσεις κάθε κοινωνίας, φυλής, έθνους κλπ. που προσπαθεί να επιβιώσει, να αναπτυχθεί και να εξελιχθεί, να διατηρήσει ή να επαναπροσδιορίσει την ταυτότητά του. Οι μάσκες έχουν δημιουργηθεί και χρησιμοποιηθεί από τους ανθρώπους για τουλάχιστον 30.000 χρόνια.

Παράλληλα, είναι έμφυτη και η ανάγκη του ανθρώπου να μεταμορφώνεται, να υποδύεται και να ενδύεται ταυτότητες, περσόνες, χαρακτήρες, ρόλους δηλαδή. Και η μάσκα έχει αποτελέσει το αρχαιότερο μέσο αλλαγής ταυτότητας και ανάληψης μιας νέας περσόνα. «Κι αυτό, γιατί το πρόσωπο είναι η ταυτότητά μας. Αλλάζοντάς το αποκτάμε μια χειροπιαστή δυνατότητα να γνωρίσουμε έναν άλλο, και ίσως εμάς. Με τη μάσκα μπορείς να γίνεις ατομικός ή συλλογικός, ανώνυμος ή επώνυμος, νεκρός ή ζωντανός. Η μάσκα προστατεύει, εκθέτει και μεταμορφώνει, γίνεται σκληρή μα και απίστευτα στοργική» (2).

Η προέλευση της λέξης μάσκα προέρχεται από την αραβική λέξη maskhara (mashara) που σήμαινε την «παραποίηση» ή τη «μεταμόρφωση» σε ζώο, τέρας ή άλλο αφύσικο γεγονός (3).

Στην ψυχοθεραπεία η μάσκα έχει χρησιμοποιηθεί πέραν από εκφραστικούς λόγους και για τη διερεύνηση στοιχείων ταυτότητας του ατόμου ή πλευρών του εαυτού που αναζητούν μια άλλη θέαση και διερεύνηση, στην αναζήτηση ενός πιο ενδυναμωμένου εγώ αλλά και στην επεξεργασία ενός γεγονότος ή συναισθήματος για την επίτευξη ψυχικής ισορροπίας. Επίσης στην υιοθέτηση νέων τεχνικών και δεξιοτήτων αλλά και στην αναζήτηση της πνευματικότητας μέσα από τα ιερά σύμβολα της Τέχνης.

Στόχοι

Η εφηβεία αποτελεί το κατεξοχήν στάδιο κατά το οποίο ο έφηβος βιώνει στοιχεία αναζήτησης ταυτότητας και την ανάγκη παγίωσης μιας πιο σταθερής εικόνας εαυτού. Οι αλλαγές που διαδραματίζονται είναι σημαντικές και οι έφηβοι καλούνται, εκτός των άλλων, να μάθουν και πολλά νέα πράγματα και δεξιότητες σε πολύ σύντομα χρονικά διαστήματα. Για το λόγο αυτό η κατασκευή της μάσκας μπορεί να χρησιμοποιηθεί για τη διερεύνηση αυτή, τη βοήθεια παγίωσης μιας εύθραυστης εικόνας εαυτού σε συνδυασμό με τον εμπλουτισμό δεξιοτήτων αλλά και την αλληλεπίδραση με τους συμμαθητές σε ένα δημιουργικό πλαίσιο.

Υλικά

-Χαρτόνια χειροτεχνίας σε διάφορα χρώματα

-Χαρτόνι κουσέ και οντουλέ

-Ξυλάκια παγωτού

-Χαρτοσακούλες από τον μανάβη

-Ψαλίδι

-Σελοτέιπ, κόλλα

-Μαρκαδόροι, κερομπογιές, νερομπογιές, λαδομπογιές

-Άλλα μικρο-στολίδια που μπορεί να έχουν συλλεχθεί και θα φανούν χρήσιμα για τη διακόσμηση της μάσκας. Για παράδειγμα, κορδέλες, χάντρες, νήμα, κλωστές πλεξίματος κ.ά.

1η Δραστηριότητα

Χρόνος: 30 λεπτά

Εισαγωγή στο θέμα της μάσκας μιλώντας στα παιδιά για την ιστορία της ανά τους πολιτισμούς, τη χρήση της σε τελετουργίες κλπ. Προβολή εικόνων και φωτογραφιών από διάφορες μάσκες από την αρχαία Ελλάδα, από άλλους πολιτισμούς, φυλές κλπ. Τι άλλο γνωρίζουν τα παιδιά για τις μάσκες και από πού αντλούν τις πληροφορίες τους; Πώς έχουν νιώσει όταν έχουν φορέσει μια μάσκα;

2η Δραστηριότητα

Χρόνος: 60 λεπτά

Τα παιδιά καλούνται να κατασκευάσουν μάσκες με θέματα που βασίζονται σε αντίθετες έννοιες: αγάπη-μίσος, αυτοπεποίθηση-φόβος, επιτυχία-αποτυχία, δύναμη-αδυναμία κ.ά. Σε κάθε παιδί δίνεται ως οδηγία ένα ζευγάρι αντιθέσεων έτσι ώστε να προκύψουν στο τέλος, ανάλογα και με τον αριθμό των παιδιών, πολλές διαφορετικές μάσκες οι οποίες τοποθετούνται/ εκτίθενται στο χώρο. Η ομάδα καλείται να περιηγηθεί στην «έκθεση» αυτή και να παρατηρήσει κάθε μάσκα. Όποιο παιδί θέλει μπορεί να δοκιμάσει μια μάσκα και να δει πώς αλλάζει μέσα από το νέο αυτό προσωπείο. Είναι σημαντικό να υπάρχει καθρέφτης στο χώρο για να μπορούν και οι ίδιοι να δουν τον εαυτό τους φορώντας κάθε μάσκα. Σε μικρά χαρτάκια γράφουν μια φράση για κάθε μάσκα και τα αφήνουν εκεί (στην κάθε μάσκα).

Η άσκηση αυτή, σε μια επόμενη μέρα, μπορεί να προχωρήσει και σε ένα δεύτερο, πιο απαιτητικό μέρος: τη δημιουργία δύο μασκών, μια που να αφορά τον «ιδιωτικό» εαυτό και μια δεύτερη που να αφορά το «δημόσιο» εαυτό. Η άσκηση αυτή μπορεί να πλαισιωθεί και από μια συζήτηση που θα αφορά τη σημασία της κάθε μάσκας και της κάθε έννοιας. Η μάσκα που αφορά τον «ιδιωτικό» εαυτό είναι εκείνη που εκφράζει το πώς νιώθουμε μέσα μας, τι σκεφτόμαστε κλπ. Η μάσκα που αφορά το «δημόσιο» εαυτό είναι εκείνη που πιστεύουμε ότι βλέπουν οι άλλοι σε εμάς, ή που θέλουμε να μας βλέπουν έτσι.

Σε ζευγάρια, τα παιδιά δείχνουν τις μάσκες τους και συζητούν την εμπειρία κατασκευής κάθε μάσκας, τι σκέφτηκαν και πώς ένιωσαν. Επίσης παίρνουν feedback από το ζευγάρι τους για το πώς βλέπει τις μάσκες τους.

Βιβλιογραφία

(1). Chapman L. (1993), Διδακτική της τέχνης, Εκδόσεις Νεφέλη.

(2). Από τα αρχαία προσωπεία στις μάσκες.
http://www.ough.gr/index.php?mod=articles&op=view&id=144

(3). Nunley, J. W. & McCarty, C. (1999). Masks: Faces of culture. St Louis: Harry N. Abrams, Inc.

(4). Dr Erika Scott, Art Therapy Modalities | Masks,  http://artmanna.com/at_masks.php.

(5). Erin Brumleve (2010). Expressive mask making for teens: Beginning insights. American Art therapy Association.